Lex van Almelo

"Wat is het belangrijkst om te veranderen…?" vroeg dagvoorzitter Rens de Jong aan het begin van de Accountantsdag. Bezoekers noemden "gedrag en cultuur" het vaakst, samen met herstel van vertrouwen. Niet zelfvertrouwen, maar vertrouwen van het maatschappelijk verkeer.

Uit een onderzoek van het Reputation Institute van de Erasmus Universiteit Rotterdam blijkt dat de controlerend accountant van 'gebruikers' (beleggers, financieel analisten, banken) en de autoriteiten een 6 min krijgt (59,3 respectievelijk 57,8) en van het algemeen publiek een 6 plus (63,5).

Het algemeen publiek is positiever geworden en vindt de accountant deskundig maar duur, zei onderzoeksleider Cees van Riel. De autoriteiten zijn iets positiever dan voorheen, maar de gebruikers een stuk negatiever. De gebruikers zijn kritisch over de prijs en de kwaliteit van de controle; zij zien de accountant als "afvinker".

Momentum

Uit de Trust Barometer van het internationale communicatie- en marketingbureau Edelman blijkt dat bij de massa van niet ongeïnformeerde burgers grofweg de helft vertrouwen heeft in bedrijven, overheid, non-gouvernementele organisaties en media. Bij de elite van hoog opgeleide en goed geïnformeerde burgers ligt dat vertrouwen tien punten hoger.

In de Verenigde Staten is die kloof 19 punten en in het Verenigd Koninkrijk 17. De trend is dat de kloof tussen massa en elite toeneemt, zei Arent Jan Hesselink. Als lichtpuntje signaleert hij dat het vertrouwen in de financiële sector, dat jaren lang op 38 punten lag in 2015 en 2016 is gestegen tot ongeveer 45 punten. "Er is momentum voor de financiële sector."

Het afnemend wantrouwen bij het grote publiek doet niets af aan de kritiek van de gebruikers. Volgens reputatieonderzoeker Cees van Riel kan de accountant alleen vertrouwen en gezag herwinnen door te zorgen voor transparantie en eerlijke cijfers bij de controlecliënt.

Accountants moeten de maatschappij ook beter informeren over hun rol en hun werk. "Ga praten met mensen in Roermond en Purmerend... niet alleen met de Lions en de Rotary. U creëert een stukje verbinding met mensen."

NBA-voorzitter Pieter Jongstra reageerde op het onderzoek: "De scores van het publiek en de autoriteiten hadden slechter gekund. Maar met de gebruikers moeten we eigenlijk het gesprek aangaan. Hoe kunnen wij meer in twee richtingen communiceren?" Overigens is het volgens Jongstra niet alleen een communicatieprobleem, maar gaat het ook om "de manier waarop wij werken".

Klantgericht

Cees van Riel: "De kern van de zaak is: leg uw rol uit, vermijd schandalen en zorg voor een clean sheet." De accountancy is volgens hem nog tien jaar bezig om de serieuze terugval in reputatie en vertrouwen te boven te komen.

Oud-Nationaal ombudsman Alex Brenninkmeijer werkt als lid van de Europese Rekenkamer veel met accountants. Om het vertrouwen te herwinnen kwam hij met "een eenvoudige raad": ga 's ochtends voor de spiegel staan en vraag jezelf hoe je op een goede manier een rol kunt vervullen voor de maatschappij en waarvoor je je werk eigenlijk doet.

Van de aanwezigen bleek 38 procent de klant het belangrijkst te vinden; het publiek en de gebruikers kwamen er met 32 procent respectievelijk 27 procent bekaaider af. "Dat is precies het verkeerde antwoord als je het publiek belang belangrijk vindt", zei de dagvoorzitter.

Ook Follow the Money-journalist Eric Smit hield de zaal een spiegel voor, door te wijzen op het interview met Martine Frijlink op zijn website. Frijlink stelt dat accountantskantoren de publieke taak uit het oog hebben verloren en zijn veranderd in geldmachines. Tot hilariteit van de aanwezigen steeg het percentage stemmen voor het publiek belang prompt naar 51 procent, terwijl het aandeel van de klant zakte tot 25 procent.

Smit wees nog maar eens op "de perverse prikkel" die uitgaat van de weeffout dat de klant de rekening betaalt voor de controle. Bestuursvoorzitter Gerard van Olphen van pensioenfonds APG ziet er echter weinig in om de accountant door de overheid te laten benoemen of betalen. "Dat is niet de silver bullet. Het kan een deel van de oplossing zijn. Maar het gemak van de klant om een klantgerichte accountant te hebben speelt ook mee."

Ontkenningsgedrag

Overigens vond Gerard van Olphen sommige reacties uit de zaal "een beetje treurig". "Het vermogen tot zelfreflectie lijkt de diepgang van een waterski te hebben." Als iemand voor jou staat en zegt 'Ik vertrouw jou niet' dan is het inhuren van een marketingbureau geen gepaste suggestie. Om nog maar te zwijgen over de toehoorder die zich afvraagt hoe je een rekening stuurt naar het maatschappelijk verkeer. Volgens Van Olphen wordt de discussie nog niet fundamenteel gevoerd en vertonen accountants deels "ontkenningsgedrag", in de hoop dat het overwaait.

Een andere peiling ondersteunt die suggestie: 62 procent van de accountants zegt "niet echt bezig" te zijn met de aanbevelingen uit het rapport In het publiek belang. De oob-accountants waren wel flink ondervertegenwoordigd in het publiek. Frank Felten, die verbonden is aan een middelgroot accountantskantoor, zei desgevraagd: "Veranderingen kosten tijd en geld, terwijl onduidelijk is wat het oplevert."

Volgens de online NBA-monitor liggen de oob-kantoren “precies op schema”, zei Pieter Jongstra, die er wel aan toevoegde dat het gaat om een self assessment. Structureel hervormen duurt lang, maar kantoren worden al minder kritisch op overschrijdingen van het controlebudget en de dossiervorming is verbeterd, terwijl de grotere kantoren een raad van commissarissen hebben en claw back-regelingen. "We hebben nog even nodig om de verbeteringen aan te tonen."

Rens de Jong: "De Monitoring Commissie mist echter diepgang bij de aanpak van de wicked problems. Waarom laat het NBA-bestuur er zo weinig over horen?" Jongstra vond het rapport van de werkgroep Toekomst Accountant "baanbrekend", maar de NBA heeft stilte en tijd nodig om na te denken over de volgende stappen.

Of 53 maatregelen niet veel te veel is, wilde de dagvoorzitter weten. Ja, zei Jongstra, maar je moet de maatregelen ook zien als het "ontrafelen van het probleem". Het belangrijkste is dat kantoren de cultuur veranderen. "Er zijn nu meer dan honderd kantoren die de Cultuur-barometer gebruiken. Ze zijn geweldig bezig."

De aanbevolen maatregelen roepen soms kennelijk irritatie op. Na een vermakelijk intermezzo van NRC-columniste Japke D. Bouma over tenenkrommend bureaucratisch taalgebruik, verkoos de zaal "53 maatregelen" en "wicked problems" als grootste "jeukwoorden".

Toekomst

Hoe ongrijpbaar cultuurverandering kan zijn, demonstreerde KPMG-goeroe Fons Trompenaars tijdens de plenaire slotsessie. Hij riep op tot "dienend leiderschap", wat onder meer inhoudt dat je de ladder vasthoudt voor een ander, zodat die kan opklimmen.

Vóór Trompenaars beloofde bigdata-hoogleraar en KPMG-consultant Sander Klous de accountant "een gouden toekomst". Er komen namelijk steeds meer systemen die met onbekende algoritmes big data gaan analyseren om ongemerkt het gedrag van de mens te sturen. Aan accountants zal worden gevraagd een uitspraak te doen over de betrouwbaarheid van die data en analyses.

De 'Arena'-groep, die werkt aan een visie op de accountant van de toekomst, ziet de accountant volgens werkgroeplid Wim Bartels vooral als "regisseur" bij het beoordelen van informatie over bedrijven en organisaties. Niet alleen, of misschien juist niet, financiële informatie, maar ook gegevens over duurzaamheid. "Uiteindelijk voegen we betrouwbaarheid toe aan informatie."

Doet de werkgroep ook uitspraken over de hete aardappels van de Monitoring Commissie, vroeg Robert Mul (NBA) via het Buzzmaster-scherm. Werkgroeplid Bartels schudde het hoofd. "Nee, want wij kijken naar de lange termijn."