Björn Remmerswaal

Dat zeggen Ilja Linnemeijer, partner bij PwC, en Alex de Vries, data-analist en blockchain-expert bij PwC. PwC heeft een proof of concept ontwikkeld voor het gebruik van blockchain in audit. Het is een van de eerste praktische toepassingen in de accountancy van een technologie die volgens hen het einde kan betekenen van de jaarrekening.

Dit jaar is blockchain veelvuldig in het nieuws. De toepassingen van de technologie zijn legio, en de grote organisaties zoals de big four, de grote banken en de grote verzekeraars tuimelen over elkaar heen bij het opkopen van tech- en fintech-startups, die de mythische innovatie weten te verwerken in producten.

En dat mythische aspect is ook meteen de crux wanneer het om blockchain gaat: de technologie staat vooral bekend als het fundament waar bitcoin op draait, maar hoe dit zich precies kan vertalen naar praktische toepassingen voor accountants, banken en verzekeraars is voor velen niet helemaal duidelijk.

Dat ligt ten dele aan het feit dat het om technologie gaat die ook niet binnen een zin goed is uit te leggen. Maar het ligt ook zeker aan het feit dat de technologie nog niet merkbaar is doorgedrongen tot zichtbare praktische toepassingen.

En dat is precies waar PwC met haar Blockchain Experience Lab verandering in wil brengen. Blockchain-expert Alex de Vries sloot zich een week lang dagelijks met zes anderen op met het doel om een werkend proof of concept te maken waarmee blockchain wordt gebruikt voor audit. Binnen vijf dagen hadden zij een werkend proof of concept dat vervolgens ook is ingezonden voor de interne innovatieprijs van PwC Europe, waar het de finale haalde. We stellen De Vries en Linnemeijer tien vragen over blockchain en de accountant.

Blockchain blijft voor velen een ingewikkeld onderwerp. Hoe kijken jullie vanuit PwC tegen de mogelijkheden van de technologie aan?
Linnemeijer: "Blockchain grijpt in op de basis van het accountantsberoep, namelijk vertrouwen. De jaarrekening begint achterhaald te raken, omdat die eigenlijk niet de hele informatiebehoefte van de stakeholders vervult. Een accountant moet idealiter alle informatie die aan stakeholders wordt gegeven kunnen voorzien van goedkeuring, waaronder ook niet-financiële data. De accountant waarborgt de integriteit van die informatie. Nu zie je dat dataverzameling gebeurt via ERP-software, en de jaarrekening. Maar de jaarrekening is niet actueel, en ERP-data ontbeert vaak relevante niet-financiële en wordt niet continu gemonitord. Met blockchain kan dat wel."

'Je moet dingen zo snel mogelijk uitproberen, anders loop je al achter.'

De Vries: "Met het doorontwikkelen van toepassingen van blockchain-technologie is het mogelijk geworden om applicaties op een blockhain te maken die inkoopprocessen van begin tot eind kunnen monitoren, en van tevoren kun je bepaalde parameters stellen waarbinnen bepaalde acties moeten vallen. Blockchain is daarmee een soort exponent van informatiemonitoring via ERP-systemen. Het mooie daarbij is dat informatie die zich op de blockchain bevindt altijd geverifieerd is."

Wat is het proof of concept precies?
De Vries: "Het proof of concept gaat over bedrijfsauto's. De blockchain-applicatie die wij hebben gemaakt kan controleren of een bepaalde auto binnen het budget past van een bedrijf, of een levering mag gebeuren, en of de betaling binnen is. Het programma checkt continu alle elementen die spelen tussen de autoleverancier en het bedrijf. Wanneer aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan, kan een actie plaatsvinden. Dus wanneer er het juiste budget aanwezig is en vrijgegeven voor inkoop, kan de inkoopmanager opdracht geven om een auto aan te schaffen, maar anders niet."

Maar wat maakt dit nu zo bijzonder in vergelijking met andere systemen?
De Vries: "De meerwaarde zit hem in het controleproces en de audit trail die dit achterlaat. Omdat elk aspect van de inkoop gecheckt wordt door iedereen in de keten, kunnen er alleen foute handelingen worden gedaan als iedereen in de keten daarmee instemt. En die kans is zeer klein. De applicatie controleert zelfstandig of aan alle regels wordt voldaan, maar wel gedecentraliseerd, dus dat proces gebeurt niet op één computer, maar op alle aangesloten systemen. Al die computers bewaken dezelfde parameters en dwingen het volgen van regels af. Daardoor is een dergelijk systeem bijna niet fraudegevoelig. Het gaat uit van het zogenoemde principe trust by design."

'De jaarrekening begint achterhaald te raken.'

Wat zou in zo'n systeem de rol van de accountant zijn? En is de accountant van nu daar qua technologische kennis wel klaar voor?
Linnemeijer: "De basis van ons vak verandert niet. Maar de technische component groeit, omdat accountants moeten controleren of de data en de algoritmen juist zijn. Zij vormen de go between tussen de data-analisten en de stakeholders. Met de opmars van dit soort technologieën worden, in tegenstelling tot wat je misschien denkt, soft skills ook belangrijker. De accountant wordt namelijk iemand die voortdurend in dialoog is met stakeholders, naast het controleren of alle systemen naar behoren zijn opgezet. Deze ontwikkelingen betekenen dat veel accountants na het voltooien van de reguliere opleiding intern nog flink wat jaren zullen moeten doorleren, om bij te blijven met nieuwe technologie en steeds veranderende stakeholderbehoeftes en business-modellen.

'Veel accountants zullen nog flink wat jaren moeten doorleren.'

PwC werft de komende vijf jaar minimaal driehonderd extra dataspecialisten, vooruitlopend op het feit dat het ontwikkelingsmodel van de accountant verandert: er zijn nieuwe vaardigheden nodig. En daarmee komen we terug op mijn eerdere uitspraak; dit soort ontwikkelingen zorgen ervoor dat de jaarrekening op termijn verdwijnt. In plaats daarvan komen systemen die bedrijven continu monitoren, waarbij elk moment een accountant kan kijken of alles nog klopt."

Kun je een praktisch voorbeeld geven van hoe dit soort systemen in de praktijk werken?
Linnemeijer: "Een goed praktisch voorbeeld is de visserij. We zouden bijvoorbeeld elk schip bepaalde sensoren kunnen geven waarmee wordt geregistreerd wanneer de netten worden uitgeworpen en waar. Dan kan er via blockchain-applicaties voor worden gezorgd dat dit ook alleen maar op bepaalde plekken mogelijk is. Het is helemaal niet ondenkbaar dat PwC bijvoorbeeld ooit in zee gaat met sensorfabrikanten."

Maar kan een visser dan niet makkelijk frauderen door zijn sensoren te saboteren?
Linnemeijer: "Om bij het voorbeeld van de visserij te blijven: als alle vissersschepen in de omgeving ook radar hebben, en elk schip de positie kan zien van de andere schepen, dan kan die informatie ook worden gebruikt in de blockchain. Als een schip dan besluit om zijn sensoren te saboteren, dan zien de andere schepen nog steeds dat dat ene schip niet op de juiste positie aan het vissen is. Wanneer alle schepen onderdeel zijn van de blockchain, dan kun je inbouwen dat alle schepen het uitwerpen van de netten moeten goedkeuren. Als die visser dus zijn sensoren saboteert, loopt hij meteen tegen de lamp. Blockchain kan zo dus een zeer goede trustverhogende tool zijn."

Hoe zit het met privacy? Niet alle bedrijven die onderdeel zijn van een keten zullen willen meewerken aan verregaande transparantie.
Linnemeijer: "Daar zal in de toekomst over moeten worden nagedacht. Binnen bepaalde bedrijfssectoren zullen veel partijen gemakkelijk informatie delen in een productieketen, omdat dat al niet geheim was. In andere sectoren zal het gebruik van blockchain alleen op sommige punten mogelijk zijn. Bij concurrentiegevoelige informatie kan blockchain voor veel dingen worden ingezet, maar niet voor alles. In algemene zin neemt de maatschappelijke behoefte aan meer transparantie toe.

Je kijkt ook per situatie hoever bepaalde systemen kunnen reiken. PwC probeert natuurlijk de trusted party in allerlei ecosystemen te zijn. Door als accountant een systeem op te stellen en te garanderen, en te controleren, dat het klopt, is een manier om vertrouwen te bieden. Maar in plaats van kant-en-klare oplossingen te bieden, merken we dat het nu vaker om co-creatie gaat. Het samen met het bedrijf maken van een oplossing voor het bieden van vertrouwen aan stakeholders. Het gebruik van blockchain komt daarbij steeds vaker aan bod."

Jullie maken dit soort proof of concepts openbaar. Zijn jullie niet bang dat andere kantoren daar dankbaar gebruik van maken?
Linnemeijer: "Kijk naar Tesla, die alle technologie achter hun accu's openbaar heeft gemaakt. Open source, het delen van bepaalde technologische ontwikkelingen en systemen kan goed werken. Klanten komen bij ons voor de expertise bij het uitdenken van dit soort nieuwe systemen, dus hoe je het allemaal praktisch toepast en hoe je de systemen inricht."

Jullie noemden het verdwijnen van de jaarrekening; is het jullie verwachting dat die geheel verdwijnt?
Linnemeijer: "De discussie moet eigenlijk weg van de jaarrekening. Trust gaat veel breder zijn dan dat, omdat de behoefte van stakeholders is veranderd. Vergelijk het met de auto: de eerste auto was eigenlijk een koets, maar dan zonder paarden. Uiteindelijk zijn we op geheel andere designs uitgekomen, waardoor de auto nu zijn eigen vorm heeft gekregen.

'Een blockchain-systeem is bijna niet fraudegevoelig.'

Dit geldt ook voor de jaarrekening: nieuwe technologie maakt de jaarrekening op den duur overbodig. Maar momenteel passen we die nieuwe technologie vaak nog toe binnen het oude raamwerk, binnen die koets. Dat gaat veranderen. En dat zal ook qua regelgeving veel doen veranderen. Want als er straks betere alternatieven voor de traditionele jaarrekening zijn, dan zullen bedrijven en stakeholders zelf niet meer veel geven om de 'ouderwetse' wettelijke controle. De vraag is in hoeverre de regelgevers er dan nog om geven."

U heeft het over flinke veranderingen, die heftig ingrijpen op het beroep van de accountant. Niet iedereen is er echter van overtuigd dat het zo'n vaart zal lopen.
Linnemeijer: "We moeten binnen het beroep wat mij betreft een believer/non-believer-discussie vermijden waar het gaat om nieuwe technologieën. Daarom is het goed om dit soort proof of concepts uit te werken; het gaat erom of het werkt en wat je ervan kunt leren, en alleen de praktijk kan dat uitwijzen.

Maar het kan snel gaan. Wij brengen jaarlijks intern een overzicht uit van toekomstige technologieën die relevant kunnen zijn voor PwC. Het komt erg vaak voor dat we bij bepaalde technologieën denken dat het nog wel even gaat duren. Maar in de praktijk zien we dat veel zaken na een jaar al volledig operationeel zijn. Het gaat bijna altijd harder dan je denkt, dus als kantoor mag je niet sceptisch zijn; je moet dingen zo snel mogelijk uitproberen, anders loop je al achter."