Lex van Almelo

De Vereniging van Effecten Bezitters heeft medio maart een schikking van 1,2 miljard euro getroffen voor gedupeerde Fortis-beleggers. PwC trof vorige maand een schikking met de curatoren van Econcern. VimpelCom en Rabobank betaalden het Openbaar Ministerie respectievelijk bijna 400 miljoen dollar en 70 miljoen euro. KPMG betaalde het OM drie jaar geleden zeven miljoen euro in de zaak Ballast Nedam en moet binnenkort wellicht opnieuw een schikking treffen vanwege de vermoedelijke fraude rond het nieuwe hoofdkantoor. Bovendien wacht KPMG waarschijnlijk een claim na de tuchtrechtelijke veroordeling in de zaak-Vestia.

"En dan heb je ook nog fiscale geschillen", zegt Han Scholten. "Bijvoorbeeld over de claim van de Europese Commissie wegens mogelijke staatssteun aan Starbucks." Scholten is onder meer docent belastingrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen en werkte ooit bij de afdeling vaktechniek van Baker Tilly Berk.

'Volgens IAS 37 moet de kans op uitbetaling meer dan vijftig procent zijn, bij de RJ kan het ook iets lager zijn.'

Fifty fifty tricky

Hoe verantwoord je grote claims in de jaarrekening?
"Als beursvennootschap moet je volgens de IAS 37 een voorziening vormen in de jaarrekening bij een juridisch afdwingbare of feitelijke verplichting ten gevolge van een gebeurtenis uit het verleden. Op grond van alle beschikbare bewijzen moet die verplichting 'meer waarschijnlijk dan niet waarschijnlijk' zijn. Ook moet die verplichting waarschijnlijk tot uitgaven leiden en moet je het bedrag van de verplichting op betrouwbare wijze kunnen schatten. Grote en middelgrote ondernemingen zonder beursnotering moeten de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving volgen. Daarin staat dat je een voorziening moet opnemen als de afwikkeling van het geschil 'waarschijnlijk' noopt tot een uitstroom van middelen en er een betrouwbare schatting kan worden gemaakt van de omvang van het bedrag."

Wat is het verschil?
"Het 'meer waarschijnlijk dan niet waarschijnlijk' betekent dat de kans meer dan vijftig procent moet zijn. Bij 'waarschijnlijk' kan het ook iets lager zijn. Als de kans op toewijzing van een claim wordt geschat op fifty fifty wordt het bijzonder lastig voor een accountant."

'Als de kans op toewijzing van een claim wordt geschat op fifty fifty wordt het bijzonder lastig voor een accountant.'

Doelt u op deze zaak, waarin een accountant werd berispt omdat hij geen goedkeurende verklaring had mogen afgeven?
"Ja. Ik vind dat een stevige uitspraak. De advocaat schatte de kans op toewijzing van een claim op vijftig procent. Het management nam echter geen voorziening op in de jaarrekening en maakte ook in de toelichting geen melding van de lawyer's letter, maar gaf alleen zijn eigen inschatting weer. Volgens de tuchtrechter had de accountant kritischer moeten zijn."

Terwijl-ie volgens de IAS goed had gezeten?
"Precies. Ik pleit er daarom voor dat Richtlijn voor de jaarverslaggeving 252 gaat aansluiten bijde IAS 37.16. Dat is duidelijker en iets objectiever. Ik zou ook willen dat de IASB de 'meer dan waarschijnlijke kans'-eis handhaaft als voorwaarde om een voorziening wegens juridische procedures te vormen. Want die eis dreigt te verdwijnen bij de herziening van het Conceptual Framework die nu gaande is."

Beroepsregels advocatuur

Maar de inschatting van de kans blijft toch een subjectieve kwestie?
"Ja, maarvolgens de IAS 37.16 moet het bestuur zich daarbij baseren op deskundig advies. Die deskundige zal meestal de huisadvocaat zijn. Het probleem is alleen dat de accountant de huisadvocaat niet rechtstreeks naar de slaagkans van een claim kan vragen. De beroepsregels verbieden advocaten om dergelijke informatie aan derden te verstrekken, anders kan de cliënt niet vrijuit zijn probleem bespreken met de advocaat."

De accountant moet dus afgaan op wat het bestuur zegt?
"Ja, maar dat moet de accountant wel vaker."

Toch ging het in dit geval fout ...
"De accountant was de lawyer's letter tegengekomen en had er dus op moeten aandringen dat die werd vermeld in de toelichting. Wanneer je geen voorziening opneemt, moet je melding maken van het geschil in de toelichting als niet uit de balans blijkende verplichtingen."

En doen ondernemingen dat?
"Ik heb alleen gekeken naar de jaarrekeningen van grote beursvennootschappen over 2010 en 2012. Eenentachtig procent neemt een voorziening op. Dus de praktijk redt zich ermee. Belangrijk is dat je er, als je geen voorziening opneemt, wel rekening mee moet houden bij de uitkeringstest en dus niet teveel winst moet uitkeren, maar een bedrag moet reserveren."

Details niet precies

Wat moet je doen als je geen betrouwbare schatting van het bedrag kunt maken?
"Dan moet je volgens de IAS 37 in de toelichting schrijven dat er een claim is ingediend, wat wordt geëist en wat de stand van zaken is. Tenzij de kans op toewijzing van die claim minder dan vijf procent is. Uit mijn onderzoek blijkt dat de beursvennootschappen het wat betreft de financiële informatie redelijk goed doen. In een aantal gevallen geven ze echter geen zelfstandig inzicht in het financiële verloop van een geschil. Bovendien wordt de informatie soms bij de niet uit de balans blijkende verplichtingen opgenomen in plaats van bij de voorzieningen."

'Beursvennootschappen doen het wat betreft de financiële informatie redelijk goed, maar soms geven ze geen zelfstandig inzicht in het financiële verloop van een geschil.'

Doet KPMG het goed?
"KPMG heeft volgens zijn Annual Report 2014-2015 een provision voor legal claims opgenomen voor in totaal 9,6 miljoen euro; 3,3 miljoen voor binnen een jaar en 6,3 voor na een jaar. Onder contingencies staat dat er claims zijn ingediend en procedures zijn begonnen vanwege vermeende beroepsfouten, dat deze claims worden bestreden en dat KPMG NV een beroepsaansprakelijkheidsverzekering heeft."

KPMG geeft dus het goede voorbeeld?
"Wat dit betreft wel."

Han Scholten promoveerde eind februari 2016 op Geschillen in de jaarrekening.