Ellen van Schoten

Twee wetenschappers verbonden aan de Universiteit van Oxford, Carl Benedikt Frey en Michael A. Osborne, publiceerden in 2013 een onderzoek over de gevolgen van de digitale revolutie op de werkgelegenheid. Ze maakten een lijst met beroepsgroepen die in de toekomst met 'uitsterven' worden bedreigd. Op die lijst ook ons mooie vak: accountant.

De auteurs concluderen dat automatisering de menselijke factor niet alleen in fabrieksprocessen en bij ander routinewerk overbodig zal maken, maar dat robotisering en kunstmatige intelligentie op termijn ook gecompliceerdere taken gaan overnemen. Is de accountant daarmee daadwerkelijk een bedreigde diersoort? En wat zijn de gevolgen voor ons eigen instituut, de Algemene Rekenkamer? Mijn analyse: digitalisering is een onomkeerbaar fenomeen, waarbij ik vooral heel veel nieuwe kansen zie.

We leven in een bijzondere tijd.  Drie toekomstige ontwikkelingen zullen ons werk beïnvloeden. Allereerst gaat de grote hoeveelheid beschikbare data het makkelijker maken om voorspellende analyses op te stellen, waardoor we kennis kunnen omzetten in actie. Ten tweede zullen data steeds sneller beschikbaar komen, wat maakt dat we straks niet achteraf maar real time kunnen monitoren. En waar nodig dus ook kunnen waarschuwen, ingrijpen en bijsturen. Ten slotte zal het gebruik en daarmee het nut van open data in het publieke domein een vlucht nemen, doordat steeds meer en steeds intensiever samengewerkt gaat worden: co-creatie tussen overheid, parlement, samenleving en Algemene Rekenkamer. Een goed voorbeeld in dat kader is de Accountability Hack, die op 9 juni 2017 zijn tweede editie beleeft. 

Nieuwe mogelijkheden

Digitalisering biedt grote kansen voor zowel de private als de publieke sector. Nog niet eens zo heel lang geleden bestond de jaarlijkse belastingaangifte uit een formulier, veel uitzoekwerk en een envelop. Stap voor stap is dat proces gedigitaliseerd en inmiddels kan iedereen gebruikmaken van een online module, waarin veel gegevens al door de Belastingdienst zijn ingevuld. Ander voorbeeld: online platforms bieden ons veel mogelijkheden om bezittingen te delen. We kunnen ons huis tijdelijk verhuren via Airbnb, onze auto delen via Snappcar. En als we geen zin hebben om te koken zoeken we via Thuisafgehaald  of iemand in de buurt iets lekkers heeft gemaakt.  Digitalisering maakt het ook mogelijk om op een slimme manier data te combineren en te analyseren en zo trends te voorspellen of besparingen mogelijk te maken. Daarvan zijn diverse voorbeelden te vinden in de door de Algemene Rekenkamer gepubliceerde open data trendrapporten. Zo blijkt dat er in het Verenigd Koninkrijk voor minstens 200 miljoen pond kan worden bespaard op medicijnen. Simpelweg door voor één type medicijn te vergelijken hoe het door de artsen in het hele land werd voorgeschreven. En dat is maar een voorbeeld voor één soort geneesmiddel.

Meer inzicht

Inzicht in de doelmatigheid van uitgaven van de overheid zal enorm toenemen door het gebruik van open data.  In de toekomst kan met behulp van technieken als data mining en tekst mining inzicht in de prestaties van de overheid worden verkregen.

'Inzicht in de doelmatigheid van uitgaven van de overheid zal enorm toenemen door het gebruik van open data.'

Digitalisering kan ook helpen bij het dichten van de kloof tussen burgers en overheid. Een mooi voorbeeld daarvan is de visuele begroting van de Nederlandse overheid. Die website is gecreëerd om met open data van ministeries meer openheid te bieden over de uitgaven en inkomsten van de Rijksoverheid. De website is nog niet af; einddoel is een interactieve site waar iedereen gebruik kan maken van de open data van het Rijk. Hopelijk wordt daarbij ook gehoor gegeven aan de oproep van de Algemene Rekenkamer uit het Verantwoordingsonderzoek 2016 om standaardisatie en uniformering. Want als je werkt met data uit verschillende bronnen, is het al snel duidelijk dat de definities onderling vaak verschillen. Zo kan jeugdbeleid waarbij iedere gemeente een eigen definitie van 'zwerfjongere' hanteert best succesvol zijn, maar dat is niet zichtbaar te maken wanneer de resultaten van 388 verschillende gemeenten onvergelijkbaar zijn. En hoe kan het dat niet duidelijk is wat met de extra miljarden voor het passend onderwijs is gebeurd?

Het ontwikkelen van één taal en het slim gebruikmaken van technologie uit dit digitale tijdperk maken het mogelijk om de resultaten van overheidshandelen wél inzichtelijk te maken. Wanneer we die horde weten te nemen, kunnen we informatie organiseren, delen, uitwisselen en daarmee gezamenlijk kennis en inzicht vergaren. Dan ontstaan de openheid en transparantie die de publieke verantwoording verbeteren. 

Niet alleen maar kansen

Zoals vaak is het niet alleen maar hosanna. De uitdagingen liggen op het terrein van privacy en kwaliteit van data. Zeker als het gaat om publieke informatie is privacy een belangrijk aspect. Bij veel moderne IT-systemen ontbreekt de aan/uit-knop voor privacygevoelige informatie. Deze 'privacy by design-optie' moet zo snel mogelijk een vast onderdeel worden in de systemen van de overheid, zodat het mogelijk wordt om met één druk op de knop privacygevoelige informatie te onderscheiden van andere data. Ook zijn we nog niet zover dat de datasystemen open by design zijn. En wat te denken van de uitdagingen op het terrein van validiteit en betrouwbaarheid van data? Op de korte termijn zullen we zo goed mogelijk moeten omgaan met de verschillen in format en kwaliteit van de data. Op de langere termijn gaan ontwikkelingen als standaardisering en uniformering echt het verschil maken.

Change to stay the same

Wat betekenen deze ontwikkelingen voor accountants werkzaam in de private of de publieke sector? Frey en Osborne schaarden de accountant al in 2013 onder de met uitsterven bedreigde beroepen. Wat als we straks, bijvoorbeeld met behulp van de blockchain, op het niveau van transacties zekerheid hebben over juistheid en volledigheid?

'Misschien niet op de traditionele manier, maar er zal zeker behoefte zijn en blijven aan verificatie en duiding van gegevens.'

Is er dan nog behoefte aan een controleverklaring? Misschien niet op de traditionele manier, maar er zal zeker behoefte zijn en blijven aan verificatie en duiding van gegevens. In een wereld waarin alles wat we doen bestaat uit data, waarin het onderscheid tussen feiten en alternatieve feiten moeilijk te maken is, ligt voor accountants een grote kans om het verschil te maken. Ik denk dat de behoefte aan accountants de komende decennia groot zal blijven, mits we in staat zijn op een andere manier toegevoegde waarde te leveren: in de duiding en analyse van data. En door aan de voorkant mee te denken over wat er nodig is om betrouwbare databestanden te creëren.

We have to change to stay the same, luidt een beroemde uitspraak van de Nederlands-Amerikaanse schilder Willem de Kooning. Daar ligt ook onze uitdaging. Dus niet verzetten tegen nieuwe technologie, niet lijdzaam toezien, maar juist meebewegen. Veranderen en aanpassen, zodat we ook in de toekomst waarde kunnen toevoegen aan het maatschappelijk verkeer. 

Ellen van Schoten gaf eind mei een presentatie over dit onderwerp op een symposium van INTOSAI, het internationale netwerk van publieke auditinstellingen.