Lex van Almelo

Veel multinationals gebruiken bij hun tax planning alle beschikbare instrumenten; omdat het kan en omdat het legaal is. Maar sommigen zijn tegen fiscale transparantie. Vooral als het niet deugt wat ze doen. Ondernemingen die netjes belasting betalen in de landen waar zij actief zijn, hebben daardoor een slechtere concurrentiepositie. Er zijn dus regels nodig. Die vergroten de geloofwaardigheid van het stelsel, zorgen voor een level playing field en voor vertrouwen van de samenleving.

Verplichte transparantie ontmoedigt kwalijke praktijken. "Als je niet openlijk trots bent op wat je doet, kun je het beter niet doen", zei de Finse EuroparlementariërSirpa Pietikainen in maart, bij de lancering van de Blueprint for responsible and transparent tax behaviour door CSR Europe en Accountancy Europe (zie kader Blauwdruk). Als het aan de EVP-politica ligt wordt belastingtransparantie te zijner tijd opgenomen in de Transparantie- of Jaarverslaggevingsrichtlijn.

BEPS

Actiepunt 13 van het Base Erosion and Profit Shifting (BEPS) project van de OESO heeft al heel wat EU-landen ertoe aangezet een vorm van belastingtransparantie voor te schrijven. Zo zijn Nederlandse multinationals met een omzet van 750 miljoen euro of meer sinds 1 januari 2016 verplicht per land te rapporteren hoeveel winst zij hebben behaald, wat de omzet is van gelieerde en niet-gelieerde transacties, hoe veel belastingen zij hebben betaald c.q. nog moeten betalen, hoeveel medewerkers zij hebben, wat de vaste activa waard zijn en wat de lokale activiteiten inhouden. De ondernemingen moeten dat rapporteren aan de Belastingdienst, maar hoeven deze informatie nog niet te publiceren in het jaarverslag.

'Ondernemingen die netjes belasting betalen in de landen waar zij actief zijn, hebben daardoor een slechtere concurrentiepositie.'

Het Europese Parlement probeert verplichte Public Country by Country Reporting verplicht te stellen. Dankzij de LuxLeaks was de tijd in 2015 rijp voor transparantie. De Anti Tax Avoidance Directive (ATAD, ook wel anti-BEPS Richtlijn genoemd) werd vrijwel meteen aangenomen. Maar Public Country by Country Reporting kwam niet verder dan het Europese Parlement. De Europese Raad verzet zich ertegen, omdat Duitsland, Malta en Cyprus dwarsliggen. Belastingtransparantie maakt immers ook de deals van de belastingdiensten zichtbaar.

Het Europese Parlement gaat het voorstel binnenkort opnieuw aannemen. Maar volgens Jean-Philippe Rabine van het Directoraat-Generaal Financial Stability, Financial Services and Capital Markets van de Europese Commissie moet er na de Europese verkiezingen van eind mei eerst een nieuwe Eurocommissaris komen, om een volgende stap te kunnen zetten.

GRI

Is het playing field binnen de Europese Unie al lastig te egaliseren, op wereldwijde schaal is het vrijwel onmogelijk. Het Global Reporting Initiative werkt echter onverdroten aan een Standard on Tax and Payments to Governments, die hetzelfde beoogt als de CSR blauwdruk: openheid over de strategie, over het belastingbeheersingssysteem en over de bedragen die je per land betaalt. Het Technical Committee van het GRI is momenteel bezig alle commentaren op het voorstel te verwerken en de standaard waar nodig aan te passen. Daarna zal de Global Steering Board de standaard vaststellen.

"De GRI standaard is een verslaggevingsnorm, die wat je zegt vertaalt in een stuk dat aantoont dat je ook doet wat je zegt. Het CSR-rapport geeft aan hoe je het kunt opschrijven en kunt laten zien: show, don’t tell. Met het rapport voorkom je boilerplate language", zegt Eelco van der Enden. Hij is lid van het Technical Committee van het GRI, voorzitter van de Tax Policy Group van Accountancy Europe en partner bij PwC Belastingadviseurs Nederland.

'Er zijn wereldwijde standaarden voor verslaggeving, maar niet voor tax audit en tax reporting.'

"De GRI is in 1987 opgericht door Amerikanen die de nonfinancial reporting willen standaardiseren ten behoeve van meer cohesie", aldus Van der Enden. "Wereldwijd zijn er ongeveer vijfduizen bedrijven die de GRI-standaarden vrijwillig volgen. Van de 250 grootste bedrijven doen tweehonder dat. Het lastige van fiscaliteit is dat alles nationaal wordt bepaald. Er zijn wereldwijde standaarden voor verslaggeving, maar niet voor tax audit en tax reporting."

Horizontaal toezicht

Belastingopenheid is niet alleen een kwestie van verslaggeving, maar ook van samenwerken met de fiscus en samenwerking tussen belastingdiensten onderling. In Nederland gebeurt dat op basis van vertrouwen en horizontaal-toezichtsconvenanten. Maar wanneer de inspecteur het tax control framework voldoende vindt, is niet altijd te voorspellen. In Engeland, Italië en Rusland is cooperative compliance vastgelegd in de wet en het toetsingskader duidelijk.

Zonder regels of afspraken kan de beoordeling per persoon verschillen, zegt Robbert Hoyng, tax director bij Naspers (zie kader Beurskandidaat Naspers). Naspers heeft wereldwijd vijftig ondernemingen, vooral in groeimarkten als India, Centraal en Oost-Europa, Latijns-Amerika en het Afrikaanse continent. De Zuid-Afrikaanse multinational heeft een gedragscode ontwikkeld om samen met lokale belastingautoriteiten afspraken te kunnen maken waaraan zowel de fiscus als het bedrijf zich houdt.

Van der Enden zou graag zien dat de belastingdiensten hun werkwijze meer standaardiseren en digitaliseren. "Er is geen wereldwijd framework voor cooperative compliance. Wel is er een International compliance assurance programme, waarmee verschillende belastingdiensten de interne verrekenprijzen binnen concerns met elkaar controleren. Maar veel belastingdiensten weigeren op voorhand akkoord te gaan met de bevindingen van een andere belastingdienst. Dat zou wel kunnen als er een gemeenschappelijke standaard is."

Digitalisering maakt efficiënter werken mogelijk. "In Brazilië, Mexico en Chili is de heffing van btw al volledig geautomatiseerd. Deze landen hadden geen last van een erfenis die ze moesten weggooien", stelt Van der Enden. "In Letland zit ook bijna de hele btw in de blockchain. Daar werken ze met e-invoicing en split payment, waarbij de omzetbelasting op een factuur direct wordt overgemaakt naar de belastingdienst, die de teruggave te zijner tijd automatisch overmaakt. Dat verkleint bovendien de kans op btw-fraude."

Niet te stuiten

Er zijn inmiddels aardig wat multinationale ondernemingen die open zijn over hun belastingbeleid en -praktijk. De Spaanse energiemultinational Iberdrola bijvoorbeeld. "Wij willen belasting betalen. Niet minder, niet meer", zegt director international taxation Jose Luis Migoya Vargas. "Wij hebben gezegd: wij gebruiken geen belastingstructuren. Wij hebben een controle- en monitoringsysteem opgezet.

'Vijftien jaar geleden waren belastingen een black box. Niemand wilde er iets van weten. Dat is nu compleet anders.'

De raad van bestuur is verantwoordelijk voor de strategie en voor de belangrijkste fiscale transacties. De belastingfunctie rapporteert aan de auditcommissie en de raad van bestuur. Wij publiceren onze strategie, we werken samen met de CSR-afdeling, zijn verifieerbaar transparant, werken samen met de autoriteiten en leggen het uit aan de stakeholders. Vijftien jaar geleden waren belastingen een black box. Niemand wilde er iets van weten. Dat is nu compleet anders."

Iker Isusi Apraiz, directeur belastingbeleid van de Spaanse bank BBVA: "In het verleden waren belastingen geen publiek issue, maar de crisis heeft de sociale context veranderd vanwege de ingrijpende gevolgen voor de burgers. Belastingen zijn geen privaat issue meer. Als wij het niet uitleggen, zal een ander het uitleggen aan ons."

Na een incident dat steeds tot vragen leidde, heeft ook Vodafone de belastingdoos geopend, zo stelde global head sustainable business Justine Harris in Brussel bij de presentatie van de CSR-blauwdruk. "In deze tijd van sociale media is er geen onderscheid meer tussen publiek en privaat, tussen interne en externe communicatie." Voor goede communicatie zijn volgens Harris niet alleen cijfers nodig, maar ook verhalen.

Eelco van der Enden denkt niet dat de geest van meer openheid nog terug gaat in de fles. "Tot zo'n vijfentwintig jaar geleden was tax vooral een juridische aangelegenheid. Toen kwam verslaggeving erbij. In 2007 ging het met de horizontalizeringsslag ook over tax assurance. En sinds een jaar of twee is stakeholder management erbij gekomen: hoe communiceer je met de samenleving?"

'Ik denk niet dat bedrijven snel vertrekken vanwege belastingen.'

Volgens Van der Enden zal ook rapporteren over belastingen ingeburgerd raken, net als een rapportage over CO2-emissies. "Het internationale fiscale speelveld is al aan het veranderen. Ik denk niet dat bedrijven snel vertrekken vanwege belastingen. Zo belangrijk zijn belastingen nu ook weer niet. En 95 procent van de ondernemingen wil gewoon zijn ding doen en netjes belasting betalen. Bovendien: de tijd dat er niets naar buiten komt, is geweest. Transparantie is niet meer te stuiten."