Jan Willem Taams

Het onderzoek van de Commissie Toekomst Accountancysector (CTA) is gericht op de prestatiekloof vanuit de vraag 'Hoe kan beter worden geborgd dat de accountant op een adequate wijze doet – volgens eigen standaarden van de beroepsgroep – wat op grond van de publieke taak mag worden verlangd?' Het maatschappelijk belang van de accountantscontrole staat daarbij voorop: een onafhankelijk oordeel geven over de financiële verantwoording, zodat derden daarop mogen en kunnen vertrouwen. De taakopdracht van de CTA is hierbij beperkt tot wijzigingen die binnen de huidige structuur kunnen worden gerealiseerd en wijzigingen van de structuur van de accountancysector die in het maatschappelijk debat reeds zijn geagendeerd. Deze opdracht raakt de kern van het beroep en dat maakt het pijnlijk dat antwoorden nu door mensen van buiten de sector worden gegeven. De regie op besluitvorming is door de minister weggehaald bij de beroepsgroep, waardoor het zicht op de toekomst van het beroep is vertroebeld. Kortom: een ingrijpende kanteling respectievelijk wending in het veranderingsproces.

Aandacht

Houding, gedrag en cultuur is een onderwerp dat nooit af is en daarom permanent aandacht en attentie behoeft.

Aanpassing van alleen de structuur is niet voldoende. Vanuit dit gezichtspunt agendeert het bestuur van de NBA nadrukkelijk houding, gedrag en cultuur in de sector. Een gedegen aanpak van dit thema is essentieel voor een fundamentele koerswijziging binnen de accountancy. Houding, gedrag en cultuur is een onderwerp dat nooit af is en daarom permanent aandacht en attentie behoeft. Ere wie ere toekomt: het was de afdeling NBA Centrum die als eerste het initiatief nam om dit thema te agenderen. Zij organiseerden eind 2018 de bijeenkomst 'Vinken en vonken'. Voor de accountants in de zaal was deze bijeenkomst anders dan de gebruikelijke vaktechniek. Het bestuur van de afdeling kreeg erkenning en waardering voor dit initiatief. De accountantstamtam zorgde voor een vervolg bij afdeling Oost van de NBA. Het landelijk bestuur van de NBA laat zich ook niet onbetuigd, met de dialoogsessies die in februari 2019 zijn begonnen. De Stuurgroep Publiek Belang organiseert deze bijeenkomsten tussen partners en young profs, waarbij de indruk bestaat dat er geen taboes zijn.

Hoopgevend

Het verslag van de eerste sessie was hoopgevend met een quote als "De realiteit is dat wij het voor het publiek belang doen. We moeten iets rechtzetten, anders is straks ons bestaansrecht weg." Daarbij moet de accountant extern beter uitleggen wat hij doet en intern meer openheid geven over de dingen die niet goed gaan. Bemoedigend was ook te lezen dat het bij meer accountants doordringt dat de uitdagingen niet alleen bij de big four aanwezig zijn, maar dat kwaliteit een breder issue is. Oorzaken van faliekant misgaan blijken regelmatig werkdruk, teamsetting en dominant partnergedrag te zijn. Tegelijkertijd werd geconstateerd dat het een probleem is om alle accountants te bereiken, zodat zij ook daadwerkelijk bijdragen aan de noodzakelijke veranderingen. Ondanks alle aandacht en gehouden bijeenkomsten "lukt het nog niet om iedereen mee te krijgen", aldus één van de partners van een top 10-accountantsorganisatie. Die gedachte is ook te ambitieus en is niet nodig voor verandering van houding, gedrag en cultuur. Het is prima dat er tegenkrachten zijn. De beoogde verandering is een gestaag proces, dat niet van vandaag op morgen is gerealiseerd. Weerstanden zijn heel normaal en kunnen functioneel zijn. Daarbij is het wel van belang toe te werken naar een 'tipping point' waardoor de accountancy op een tweesprong komt. Op dat punt wordt de finale keuze gemaakt om te blijven in de oude wereld (in feite geen optie), of te kiezen voor een nieuwe en onzekere weg die tegelijkertijd is gericht op een kansrijke toekomst. Het is de opdracht aan de pioniers en de koplopers binnen de accountancysector om de mensen te enthousiasmeren, waardoor zij voor de toekomst kiezen en niet verkrampt aan het verleden blijven vasthouden. Toonzetting maakt daarbij een belangrijk onderscheid en kan het verschil maken dat broodnodig is.

Belangen

Het is complex om wat is opgebouwd en verworven los te laten en te vervangen door een nieuw model, waarvan de uitkomsten ongewis zijn.

De toonzetting op de posters van Loesje is ook interessant. Op één van deze posters staat: 'Misschien moet je jezelf eerst tegenkomen voordat je het kunt zijn'. Is dat toevallig de dieperliggende reden voor de wicked problems die zijn geagendeerd binnen de accountantssector? Voorbeelden hiervan zijn: effecten van verdien- en businessmodel op gedrag en cultuur, intern verrekenmodel tussen controle en advies, partnermodel, evenwichtige en een meer geloofwaardige balans tussen publiek belang en cliëntbelang. Ingewikkeld om binnen de bestaande structuur – en met de mensen die deze structuur hebben bedacht – adequate oplossingen te vinden. Het is logisch dat het niet gelukt is om de afgelopen jaren de problemen te tackelen. De (financiële) belangen van de generatie die het op dit moment voor het zeggen heeft zijn te groot. Het is ook complex om wat is opgebouwd en verworven los te laten en te vervangen door een nieuw model, waarvan de uitkomsten ongewis zijn. Voor de beroepsbeoefenaren binnen de sector is er ook een aanvullend veranderobstakel. De beroepsgroep is immers bij de controle vooral gericht op het verleden en minder op de toekomst. Oplossingen voor wicked problems liggen juist in diezelfde toekomst. Een interessant dilemma dat, naar de mening van de minister en toezichthouder AFM, niet meer door de sector zelf kon worden opgelost en uiteindelijk tot de instelling van CTA heeft geleid.

Ingrijpend

De CTA is ondertussen begonnen met haar oriënterende gesprekken met betrokken partijen. Momenteel vinden rondetafelgesprekken met deskundigen en belanghebbenden plaats en wordt het extern onderzoek afgesloten. In het derde kwartaal 2019 volgt openbare consultatie, met aansluitend in het vierde kwartaal 2019 publicatie van het eindrapport. Het is duidelijk dat de CTA tempo maakt met haar onderzoek naar de sector. Dit lag ook in de verwachting met een opdrachtgever als de huidige minister van Financiën, die heeft aangetoond niet terug te deinzen voor opvallende besluiten. Air France-KLM weet daar alles van: de nieuwe staatsdeelneming werd na het besluit op charmante wijze door Hoekstra toegelicht en was vervolgens een feit. Het geduld met de accountancysector is op, waardoor soortgelijk leiderschap, daadkracht en vernieuwing van de minister niet is uit te sluiten. De sector wordt dan gedwongen om een andere houding aan te nemen, het nieuwe gedrag te tonen en een aangepaste cultuur te laten zien.

Vanuit deze observaties over het vak is het verstandig van de NBA dat zij nu al inzet op krachtige verandering van houding, gedrag en cultuur.