Jan Willem Taams

Toch is dit palet helaas onvoldoende voor herstel van vertrouwen. Bij een nieuwe invulling door het vak wordt persoonlijk leiderschap gevraagd door de accountant. In de notitie 'Leiderschap, daadkracht en vernieuwen' staat dat de NBA opereert in een dynamische omgeving, waarbij de samenleving hoge verwachtingen heeft van de accountant. Voor de invulling van deze verwachtingen door het vak is persoonlijk leiderschap cruciaal. 

Een inspirerend filmpje kan wat mij betreft als metafoor dienen bij de invulling van dit leiderschap. Het laat naast mensen ook een aap zien die naar een nootje kijkt, die in een glazen buis zit waar de aap met zijn vingers niet bij kan komen. De buis is vastgemaakt aan een hek, waardoor deze niet kan worden omgekeerd. De aap, die deze puzzel nooit eerder heeft gezien, maakt gebruik van wetmatigheden van de natuur. Hij neemt een slok water en verplaatst dit water vervolgens in de glazen tube. Door de opwaartse kracht van het water stijgt het nootje van de bodem naar het uiteinde van de tube en kan de aap het nootje eenvoudig pakken.

Vragen

Tijdens lezingen komt deze weergegeven oplossing meestal niet boven drijven. Dat komt doordat mensen gewend zijn te denken in vaste patronen. Het voorbeeld van de aap en het nootje is een uitnodiging om op een nieuwe manier naar uitdagingen en mogelijke oplossingen binnen de accountancy te kijken. Nadenken over persoonlijk leiderschap aan de hand van vragen geeft richting.

'Nadenken over persoonlijk leiderschap aan de hand van vragen geeft richting.'

Een optie is deze vragen te verbinden met de vijf thema's die de koers van de NBA bepalen. Is de nieuwe accountant bijvoorbeeld bereid eigen belemmeringen te onderzoeken voor maatschappelijke relevantie? Maakt de accountant voldoende tijd vrij voor reflectie op de uit te voeren activiteiten waardoor de kwaliteit onomstreden is? Geeft de accountant regelmatig een compliment aan anderen en aan zichzelf, in relatie tot de ontwikkeling van vernieuwende kracht? Is de accountant bereid tijdige en oprechte feedback te geven waardoor een lerende omgeving wordt gecreëerd? Is de accountant bereid eigen opmerkzaamheid nader te onderzoeken, waardoor een sterk merk kan ontstaan?

Kwaliteit

Beantwoording van deze vragen is uitdagend en stimuleert persoonlijk leiderschap, dat ook is gewenst bij de controle nieuwe stijl, waarbij kwaliteit de boventoon voert. Door het piramide systeem in de accountancy, up or out, vloeit regelmatig seniore kennis weg van medewerkers die geen partner kunnen worden. Daar zijn de partners mogelijk financieel bij gebaat, maar de kwaliteit van de accountantscontrole kan hierdoor in het gedrang komen. Ter bevordering van die kwaliteit kan het ook goed zijn om jonge accountants stage te laten lopen bij een potentiële controlecliënt, zodat zij beter begrijpen hoe een organisatie vaart en de jaarrekening wordt opgesteld. De accountantscontrole is gebaat bij die ervaring. Alleen bewijsmateriaal verzamelen, zoals beschreven in controleprotocollen, door relatief jonge en onervaren mensen is onvoldoende in deze tijd.

'Zoek als accountant ook naar blokkades in de organisatie en bespreek deze met het management.'

Loop als accountant ook eens een (inventarisatie)ronde in de organisatie en praat met mensen over meer dan alleen de financiën. Zoek als accountant ook naar blokkades in de organisatie en bespreek deze met het management. Goed management staat hier voor open en is bereid te luisteren naar een frisse blik van buiten door de vertrouwenspersoon van het maatschappelijk verkeer. De accountant kan daarbij ook voor een onorthodoxe aanpak kiezen, door bijvoorbeeld mee te lopen met het schoonmaakteam binnen de organisatie. Deze medewerkers zijn scherp op schoon en kunnen veel vertellen over houding, gedrag en cultuur in een organisatie. Dat kan weer behulpzaam zijn bij het inschatten en wegen van risico’s. Deze bredere benadering vraagt persoonlijk leiderschap, door naast de klassieke controleaanpak te kiezen voor andersoortig instrumentarium.

Observeren

Bij modernisering van het instrumentarium wordt meestal gedacht aan tech-oplossingen in de vorm van data-analyse. Besturen en controleren van organisaties is echter mensenwerk. De uitdaging is naar de mens achter de cijfers te kijken. Observeren hoe de top van de organisatie functioneert is daarvoor een prima instrument, waar de nodige tijd aan moet worden besteed. Bekend is dat besluitvorming in bestuurskamers niet altijd rationeel is, maar vaak emotioneel en op gevoel. De dynamiek van de bestuurskamer in beeld brengen en de gevolgen daarvan voor de bedrijfsvoering is essentieel bij de risico-inschatting van de controle door de accountant.

De accountant nieuwe stijl durft dit soort risico's ook bespreekbaar te maken in de management letter, die net als de controleverklaring een publieke functie zou moeten hebben. Deze vorm van transparantie geeft opwaartse druk en een impuls aan organisaties om hun activiteiten beter op orde te hebben. In de management letter kan het publiek dan lezen of de accountant van ING een passage heeft opgenomen over de maatschappelijke antenne van de raad van commissarissen van deze organisatie. Hoe is de toekenning van een beoogde substantiële salarisverhoging voor de topman en de 'witwasaffaire' die gelijktijdig speelde immers te rijmen met elkaar? Wat wordt van de accountant verwacht in dit soort situaties? De nieuwe invulling door het vak draagt bij aan deze dilemma's, waarin ethiek een steeds grotere rol vervult.

Ethiek

Het thema ethiek heeft er ook toe bijgedragen dat de accountancy onder druk staat. Dit heeft geleid tot de perfecte storm die oude patronen opruimt en ruimte maakt voor nieuwe ontwikkelingen. Na deze storm blijft er deining door marktontwikkelingen, wijzigingen wet- en regelgeving, digitalisering, beïnvloeding belanghebbenden, arbeidsmarktontwikkelingen, klantverwachtingen, maatschappelijke normen en beeldvorming.

'De accountant moet zich staande houden in een wereld die fluïde is en daardoor minder houvast biedt.'

De accountant moet zich staande houden in een wereld die veel meer fluïde is geworden en daardoor minder houvast biedt. Deze omstandigheden resulteren in extra druk op de accountant en dat vraagt dat accountants elkaar dienen te steunen in complexe situaties. Vanuit die situatie ontstaat een krachtiger beroepsgroep die zich daardoor kwetsbaarder durft op te stellen.

In de governance plannen van de NBA zijn faculties en communities opgenomen, die hieraan kunnen bijdragen. De verplichte faculty-ethiek is een goede keuze, zeker als de vier hoofddeugden hierin een positie krijgen. Voor de accountant 3.0 zijn dat 'verstandig', 'rechtvaardig', 'moedig' en 'gematigd'. Dat is waar de deugdenethiek en dus ook de nieuwe accountant voor dient te staan. Langs deze lijn kan een groeipad worden ingezet, dat leidt tot aanpassing van houding, gedrag en cultuur in de accountancy. Persoonlijk leiderschap komt daarbij de nieuwe invulling door het vak ten goede.