Jan Willem Taams

Koppen in de media geven soms een minder rooskleurig beeld met voorbeelden als 'de tijd dringt, halfslachtig hervormen, machtsstrijd, accountantsmoeras, eigen toezicht, wicked problems, ingrijpen politiek, werkdruk, fraude en zelf schuldig aan imago'. Accountants worden murw geslagen door deze aanhoudende berichten en trekken zich door het verbale geweld terug in hun eigen wereld.

Maar Marco van der Vegte, voorzitter van de NBA, heeft het geloof in zijn vak. In zijn nieuwjaarstoespraak 2019 gaf hij aan niet lijdzaam af te wachten waar de Commissie Toezicht Accountancysector mee komt. Hij vindt het belangrijk dat accountants doorgaan met eigen verbeteringen. In een interview met BNR vermeldde de voorzitter dat accountants beter moeten communiceren wat zij doen. Bij een incident is het bijvoorbeeld te stil. In de maandelijkse video-interviews met de voorzitter riep hij accountants op meer naar buiten te treden en de dialoog met het publiek op te zoeken.

Dat vraagt wat van accountants, die meestal gewend zijn op afstand en met discretie hun werk te doen. Accountants gaan niet zomaar de bühne op om uit te leggen wat zij doen en hierover ook verantwoording af te leggen. Kunnen accountants dat niet, of durven zij geen positie in het debat in te nemen?

Boegbeelden

De afgelopen jaren heeft zich een aantal pioniers gemeld met hun mening over het vak. Opvallende bijdragen komen van Marcel Pheijffer, Marianne van der Zijde, Jeffrey Bekkerin en Marjan Heemskerk als Happy Financial. Deze vakgenoten hebben wel de moed zich uit te spreken over ontwikkelingen in het beroep. Prima uitingen van persoonlijk leiderschap, waarbij deze accountants hun hoofd boven het maaiveld durven uit te steken. De NBA heeft meer van deze boegbeelden nodig, die de beroepsgroep op een positieve manier prikkelen en die tevens bereid zijn om de olifant in de kamer te benoemen.

Zulke boegbeelden hebben ook kritische lezers nodig, om hun gedachten mee te kunnen delen en de dialoog mee aan te gaan. Hoeveel van de NBA-leden lezen de bijdragen van collega-professionals die proberen de ontwikkeling van het vak een impuls te geven? De nieuwsbrief van Accountant.nl zou verplichte kost moeten zijn voor alle accountants.

'Verantwoordelijkheid nemen voor het delen van kennis is een opdracht voor ieder lid van de NBA.'

Hier zijn vernieuwende ideeën en concepten te vinden die kunnen bijdragen aan de professionalisering van de accountantssector. Hoe meer mensen meelezen en meedenken, hoe sneller oplossingen kunnen worden gevonden voor de uitdagingen waar de sector voor staat. Verantwoordelijkheid nemen voor het delen van kennis is een opdracht voor ieder lid van de NBA. Voor de ruim 21.000 leden van de beroepsorganisatie mag dit toch geen probleem zijn?

Gewoontedieren

Kennis delen vraagt persoonlijk leiderschap: durven dromen om naar gewone zaken op een nieuwe manier te kijken en er iets mee te doen voor andere mensen. Deze definitie past ook prima bij de ontwikkelingen die door de NBA in gang zijn gezet in relatie tot houding van de persoon, gedrag van de professional en cultuur gericht op publiek belang. Persoonlijk leiderschap is een vorm van leiderschap die uitnodigt om zelf op onderzoek uit te gaan en te ontdekken wat als individu kan worden ontwikkeld. Deze stap vraagt veel investeringen in mensen en van mensen.

Accountants zijn, net als vele andere mensen, gewoontedieren die hun leven graag langs een bepaalde structuur invullen. Als, om welke reden dan ook, deze structuur aan het wankelen wordt gebracht, ontstaat een zekere mate van chaos. Mensen worden dan getest op hun persoonlijk leiderschap om nieuwe wegen te vinden. In dit soort situaties is begeleiding, in de vorm van coaching en/of intervisie, geen overbodige luxe. Deze vorm van ondersteuning voor accountants staat nog in de kinderschoenen. Dit bleek tijdens een lezing waarbij maar vijf van de tachtig mensen met enige schroom hun hand opstaken, op de vraag welke accountant in de zaal een coach heeft of heeft gehad.

Communicatie

Met begeleiding kunnen weerstanden worden onderzocht en omgebogen. Vanuit dit perspectief van ontwikkeling mogen accountants vaker de vraag stellen "Ben ik een leider?". Beantwoording van deze uitdagende vraag vereist een vernieuwende aanpak, gericht op kwaliteit en toegevoegde waarde van de accountantscontrole. Dit kan bijvoorbeeld door voor het begin van de accountantscontrole met het team een 'pre mortem analyse' te maken. Bij zo’n analyse wordt vooraf met elkaar besproken wat er allemaal mis kan gaan bij uitvoering van de accountantscontrole. Met deze manier van denken worden accountants bewuster van de eigen risico's die zij tijdens hun werkzaamheden lopen. De kans op omissies neemt daardoor aanzienlijk af.

'Een 'pre mortem analyse' draagt bij aan interactie en communicatie binnen het team en met de klant.'

Het is ook een instrument dat bijdraagt aan interactie en communicatie binnen het team en met de klant. Hierdoor kan een ondenkbaar scenario bespreekbaar worden gemaakt. Door deze analyse zijn accountants in staat van tevoren terug te kijken. Hoe leuk is dat? De 'pre mortem analyse sessie' is ook van belang bij de samenstelling van het controleteam. Zijn er feminiene eigenschappen in het team, of is er toch vooral sprake van mannelijk macho gedrag? Zijn absolute rationalisten in de meerderheid in het team, of is er ook ruimte om emoties te delen? Worden intentie en motivatie met elkaar besproken, of is er sprake van een visieloos team? Indringende vragen, die stof tot nadenken geven in het traject voor het begin van de accountantscontrole.

Dialoog

Een goede 'pre mortem analyse' draagt bij aan de kwaliteit van de accountantscontrole, bezien vanuit inhoud, proces en gedrag. Hierbij is het van belang niet alleen aandacht te besteden aan zaken die fout kunnen gaan. Het is ook gewenst de vraag te stellen waarom de controle een succes is geworden. Dat kan het resultaat zijn van de invulling van diversiteit en inclusie. Accountantsorganisaties moeten ook op dit gebied een voortrekkersrol vervullen, waardoor zij gelegitimeerd zijn hierover wat te vinden en te zeggen bij hun cliënten, bijvoorbeeld in de management letter. Op deze manier kunnen door de accountant ook andere onderwerpen worden geadresseerd die in het publiek belang zijn.

Dit vraagt van de accountant een bredere scope dan alleen de jaarrekening c.q. het jaarverslag van de klant. In dit kader is het positief dat de NBA periodiek publieke management letters publiceert over een sector. Een prima instrument om met de samenleving in gesprek te zijn. De ultieme publieke management letter is die over de accountancy zelf, over het eigen vak. Hoe professioneel is het om over de eigen sector een management letter te schrijven en die, in dialoog met belanghebbenden, te bespreken? Daar is onder andere een 'pre mortem analyse', zelfreflectie, persoonlijk leiderschap en lef voor nodig. Door dit in de dagelijkse praktijk te doen, kan het geloof in het vak worden versterkt.