Lex van Almelo
journalist

Twee weken voordat de minister van Financiën het eindrapport van de Commissie Toekomst Accountancysector (CTA) naar de Tweede Kamer stuurt, heeft de MCA een forse dreun uitgedeeld. Vijf jaar na de lancering van de 53 maatregelen in het rapport 'In het publiek belang' ziet de commissie te weinig concrete verbeteringen. Het is too little, too late.

Establishment

De MCA komt met ingrijpende voorstellen na een keiharde diagnose: sinds de verschijning van The Accounting Establisment, het rapport dat in 1977 werd uitgebracht aan de Amerikaanse Senaat, duiken de wicked problems nog steeds op. Ondertussen is de markt wel kwetsbaarder geworden; zo zijn de big eight gereduceerd tot de big four.

De problematiek beperkt zich niet tot Nederland. Ook in het Verenigd Koninkrijk en Australië ligt de sector onder vuur, omdat de controle bij grote déconfitures en fraudes herhaaldelijk tekortschiet.

De MCA wijt de geringe vooruitgang aan de weerstand bij de gevestigde orde. De intenties en het beleid van de NBA zijn weliswaar goed. Maar de grote kantoren hebben volgens de commissie zo veel invloed, dat zij het tempo van de verbeteringen afremmen. Een onafhankelijke voorzitter van buiten moet van de NBA een beroepsorganisatie maken met meer daad- en verbindingskracht. Die voorzitter moet het groene licht krijgen van de minister van Financiën.

'De MCA wijt de geringe vooruitgang aan de weerstand bij de gevestigde orde.'

Ook het Adviescollege voor Beroepsreglementering zou een onafhankelijke voorzitter van buiten moeten krijgen en het ministerie van Financiën meer invloed op de beroepsregels. De MCA pleit onder meer voor aanpassing van de standaarden - bijvoorbeeld een duidelijker definitie van fraude. Verder ziet de MCA graag minder regeldruk en meer ruimte voor professional judgment.

Ongefundeerde controleverklaringen

De voortgaande stroom incidenten, die het maatschappelijk vertrouwen in het beroep fnuiken, zijn volgens de MCA het gevolg van een gebrek aan kwaliteit. Het gaat niet om een verwachtingskloof, maar om een prestatiekloof, waarvan kwaliteitsgebreken de essentie vormen. Er zijn wel maatregelen getroffen om de kwaliteit te verbeteren, maar het is niet aangetoond dat die effectief en duurzaam zijn.

De toezichthouders stuiten bij elke inspectie op gebrekkige dossiers. Volgens de MCA gaat het daarbij niet om formaliteiten. Te weinig controle-informatie betekent dat er controleverklaringen zijn afgegeven die onvoldoende onderbouwd zijn.

Joint audits

Nadat zij twee jaar geleden al opriep tot "doorpakken" stelt de MCA nu dertig "impactvolle" maatregelen voor, ook al worden die lang niet allemaal geschraagd door wetenschappelijk onderzoek.

De CTA zei in oktober 2019 in haar interim-rapport geen grote ingrepen te willen voorstellen zonder empirisch wetenschappelijk fundament. De wetenschap betwijfelt de noodzaak van forse ingrepen, omdat het zou gaan om incidenten. Ook zou de effectiviteit van ingrijpende maatregelen als audit only en joint audits niet zijn aangetoond.

De MCA vindt dat de wetenschap haar bevindingen te veel baseert op partijdige informatie van kantoren. De MCA vindt audit only “een prima en zuiver alternatief voor het huidige model”, maar beveelt die niet aan. Wel bepleit de MCA een financiële splitsing van audit/assurance en advisory/consulting en experimenten met joint audits. In Engeland twijfelt overigens ook regeringsadviseur Sir Donald Brydon aan de effectiviteit van joint audits.

Meetekenen OKB'er

Om de controlekwaliteit te bevorderen, zouden voortaan ook OKB'ers de controleverklaring moeten ondertekenen. Verder pleit de MCA ervoor dat kantoren pas een vergunning krijgen als zij minstens tien wettelijke controles per jaar doen. Om dit werk goed te doen, heb je voldoende schaal nodig. Nu is de onderkant van de controlemarkt versnipperd: 105 kantoren doen twee procent van de wettelijke controles.

De MCA zou het aanbod aan de bovenkant van de markt graag verruimd zien en is voor een systeem met meer oob-vergunninghouders. Daarvoor zou de toetredingsdrempel voor potentiële oob-vergunninghouders moeten worden verlaagd door een ingroeimodel te hanteren. Nieuwe oob-vergunninghouders krijgen dan ruim de tijd om het benodigde kwaliteitsniveau te halen.

Eigen broek ophouden

Volgens de MCA beperkt de wetenschap de ruimte voor verbeteringen door het debat te richten op kwaliteit, terwijl het ook moet gaan over weerbaarheid, financiële transparantie en marktwerking. Juist om de marktwerking te bevorderen, pleitte de Engelse FRC onlangs voor audit only.

De MCA gaat niet zo ver, maar wil wel dat accountantsvennootschappen voortaan hun eigen broek ophouden. En dus niet langer worden gesubsidieerd door de adviespartners, als zij onder kostprijs een gewilde controlecliënt binnen halen.

'De MCA wil dat accountants- vennootschappen voortaan hun eigen broek ophouden.'

De commissie maakt uit de jaarrekeningen van de big four op dat de holdings, waarin de partners vennoot zijn, via dividenduitkeringen en doorbelastingen weer geld halen uit de accountantsvennootschappen. Op die manier delen alle partners in de profits. Maar het gevolg van profit pooling is wel dat de accountantsvennootschappen relatief weinig eigen vermogen hebben en onvoldoende weerbaar zijn. Ook missen zij de reserves om eventuele claims of boetes te kunnen betalen.

In het Verenigd Koninkrijk hebben de big four afgelopen jaar voor in totaal 162 miljoen pond (191 miljoen euro) aan voorzieningen getroffen voor mogelijke boetes en claims. De regeringsplannen om het toezicht aan te scherpen en recente boekhoudschandalen maken hen extra voorzichtig. Volgens de MCA moeten "systeemorganisaties" die too big to fail zijn hun eigen broek kunnen ophouden en zelf de nodige reserves en extra buffers aanleggen.

Audit only light

Volgens de MCA moet de profit pooling plaatsmaken voor ring fencing. Dat komt erop neer dat de kosten en opbrengsten van de controlerend en adviserend accountants gescheiden blijven. Voor deze financiële splitsing is geen juridische of operationele splitsing nodig. Ring fencing is een soort audit only light, die ook de financiële transparantie dient.

De Britse FRC heeft zich al eerder uitgesproken voor ring fencing. Maar in Nederland verwacht de MCA "weerstand" tegen deze ingreep.

Om de eigen broek op te kunnen houden en verrekening tussen de controle- en de adviespoten overbodig te maken, ziet de MCA graag dat de accountantsvennootschappen zelf de specialisten in huis hebben, die worden ingezet bij controles. Zoals data-specialisten en andere ICT-gerelateerde diensten, fiscaal deskundigen, forensische accountants, corporate finance-specialisten en actuarissen. Overigens zouden forensische accountants standaard deel moeten uitmaken van oob-controleteams.

Voortdurende monitoring

Gaf de CTA de AFM er nog van langs, de MCA wil het kwaliteitstoezicht op oob-vergunninghouders concentreren bij de AFM, die bij oob-kantoren ook gaat toezien op de wettelijke controles van niet-oob's. De niet-oob-kantoren moeten bij voorkeur ook onder AFM-toezicht vallen, hoewel een nieuwe toezichthouder ook nog denkbaar is. In ieder geval wil de MCA net als de CTA het kwaliteitstoezicht uit handen halen van "lobby-organisatie" SRA.

De AFM moet permanent toezicht houden op oob-kantoren. De AFM moet de inspectierapporten publiek maken en - anders dan de Amerikaanse PCAOB - niet een jaar afwachten of de situatie is verbeterd. Wél kan de AFM een voorbeeld nemen aan de peekaboo door zowel individuele dossiers als de kwaliteitsstelsels te toetsen. Als die stelsels niet blijken te deugen, kan de AFM boetes opleggen.

'In de spiegel die zij het beroep voorhoudt, ziet de MCA een kapsel dat hier gesnoeid moet worden en daar worden verstevigd.'

De MCA is het met de CTA-observatie eens dat de sector externe druk nodig heeft om veranderingen door te voeren. Die externe druk moet niet alleen komen van intensiever kwaliteitstoezicht, maar ook van voortdurende monitoring. De commissie pleit daarom onbescheiden voor een permanente status en wettelijke verankering. 

Richtinggevend

In de spiegel die zij het beroep voorhoudt, ziet de MCA een kapsel dat hier gesnoeid moet worden en daar worden verstevigd. Touperen en bijpunten door de sector zelf schiet niet op. Nu moet er een externe kapper aan te pas komen. Eind januari zal blijken of de CTA dat ook vindt. Een behoedzame CTA zal vermoedelijk terugdeinzen voor forse ingrepen, zoals ring fencing.

Maar het gaat er natuurlijk om wat de minister doet met de adviezen en aanbevelingen en uiteindelijk hoe de sector er zelf mee omgaat. De huidige voorzitter schreef vóór de presentatie van de MCA-spiegel: "Ik zie het werk van de MCA en CTA als richtinggevend bij onze verbetertrajecten."

Behalve de richting is ook de snelheid van belang. Minister Hoekstra zei het tijdens de Accountantsdag in november 2018 zo: "Het wordt uiteindelijk (…) óf meer zelfsturing óf meer regelgeving. En de sector krijgt niet nogmaals vier jaar de tijd."