Ingrijpen van de overheid en een constante stroom van kritische berichten hebben de marktwerking in het accountantsberoep verstoord. Een aanwijsbevoegdheid helpt niet, meent Arnout van Kempen.

Discussie Column 23 februari 2021

Heeft de minister last van een gespleten persoonlijkheid?

Vast niet. Maar toch valt me iets gespletens op bij onze minister van Financiën. Ik bedoel niet dat hij als CDA-lijsttrekker de VVD aanvalt op beleid dat hij zelf mee heeft vorm gegeven en uitgevoerd. Dat hoort bij de politiek. Nee, ik heb het over een heel specifiek punt, dat steeds meer aandacht lijkt te krijgen voor accountants.

Als je als accountant met een wettelijke controle van een huishouding bent belast, die betrokken raakt bij ernstige integriteitskwesties, dan doe je daarvan op grond van de Wta een incident-melding bij de AFM. De ervaring leert dat de AFM waardering heeft voor accountants die proberen een klant op het rechte pad te houden of zo nodig daar (terug) te brengen. Maar als dat niet lukt, als signalen van problematische integriteit te sterk blijven, dan merk je dat de AFM instemmend reageert als je afscheid neemt van de klant. Sterker, als de AFM de indruk heeft dat je daarin te terughoudend bent mag je signalen verwachten dat het tijd wordt afscheid te nemen. Het is hier van belang te bedenken dat de Wta een wet is die van het ministerie van Financiën komt en dat de AFM onder de politieke verantwoordelijkheid van datzelfde ministerie valt.

Als een accountant afscheid heeft genomen van een wettelijke controleklant, dan zal die klant op zoek moeten naar een andere accountant. Immers, de wettelijke controleplicht is niet verdwenen. Die beoogd nieuwe accountant moet, sinds de laatste wijziging van de VGBA, collegiaal overleg plegen met zijn of haar voorganger. De reden daarvoor geeft de NBA in de toelichting op het nieuwe artikel 15a: "Het is wenselijk om te voorkomen dat cliënten waarvan een accountant om integriteitsredenen afscheid heeft genomen, eenvoudig weer diensten kunnen afnemen bij een andere accountant." Combineer dit VGBA-artikel met artikel 12, lid 1 onder d van de Bta, waarin staat dat een accountantsorganisatie een klant niet mag aanvaarden zonder eerst de integriteit van die klant te beoordelen, en je hebt hier een redelijk sluitend stelsel om te voorkomen dat een niet-integere klant nog aan een accountant kan komen. Bedenk dat de Bta afkomstig is van het ministerie van Financiën en dat de VGBA niet gewijzigd kan worden zonder instemming van datzelfde ministerie.

We hebben dus een minister van Financiën die het kennelijk goed vind, nuttig, ja zelfs iets dat dwingend geregeld moet worden, dat een huishouding GEEN “recht” heeft op een accountant. In tegendeel, deze minister heeft politieke verantwoordelijkheid voor een vrijwel sluitend stelsel van wet- en regelgeving en toezicht, dat voorkomt dat huishoudingen een accountant krijgen als er voldoende signalen zijn dat een accountant als vlag op een modderschuit zou fungeren.

En nu de andere kant: de minister van Financiën heeft aangegeven, naar aanleiding van het CTA-rapport, wettelijk te willen regelen dat huishoudingen die geen accountant kunnen vinden er één toegewezen gaan krijgen. Hoewel nergens in de wet staat dat een huishouding recht heeft op een accountant, en hoewel onder de verantwoordelijkheid van diezelfde minister nu juist een systeem is ingericht om te garanderen dat sommige huishoudingen geen accountant kunnen krijgen.

Wat is hier aan de hand? Is de minister dan toch behept met een gespleten persoonlijkheid?
Mijn analyse is een andere. Mede als gevolg van de Wta en het daaruit gegroeide toezicht is de sector door een kwaliteitslabel gegaan dat dringend nodig was. Maar de manier waarop dat gegaan is, heeft ook ernstige schade aan de sector toegebracht. Zo wordt in het buitenland opgemerkt dat de Nederlandse accountantssector nauwelijks meer een bijdrage levert aan het internationale (academische) debat, heeft de sector zich langdurig laten verlammen door angst en zelfkastijding, en is de aantrekkelijkheid van het beroep voor studenten ernstig achtergebleven bij de vraag. Gevolg: stijgende prijzen, stijgende tekorten en steeds meer huishoudingen in verschillende sectoren die geen accountant meer kunnen vinden die voor een aantrekkelijke prijs de jaarrekening wil komen controleren. Kortom, het ingrijpen van de overheid, en de constante stroom van negatief-kritische berichten, hebben de marktwerking ernstig verstoord. En wat doe je als minister dan? Dan verstoor je de marktwerking gezellig nog wat verder met een aanwijsbevoegdheid.

Dient dat de kwaliteit van de controles? Vanzelfsprekend niet, in tegendeel.
Dient het wellicht het vertrouwen van investeerders? Vanzelfsprekend niet, in tegendeel.
Dient het dan de efficiency of effectiviteit van de markt? Vanzelfsprekend niet, in tegendeel.
Dient het het politieke belang van een minister, die hiermee lastige vragen over de nadelen van dik tien jaar marktverstorend ingrijpen en de-liberalisering voorkomt? Het zou zomaar kunnen.

De minister moet echt terug komen van het heilloze idee dat iedereen recht heeft op een accountant. De marktwerking moet terug, waar mogelijk. En als dat betekent dat de prijs voor controles omhoog gaat, of dat sommige partijen geen accountant kunnen vinden, dan is dat de prijs voor de kwaliteitsverbeteringen EN voor de wijze van toezicht houden waar de overheid voor gekozen heeft. Prima keuze, maar neem als minister dan je politieke verantwoordelijkheid voor de neveneffecten.