In een eerdere editie, eind november vorig jaar, ging het al eens over de voorlopige bevindingen van de Commissie Toekomst Accountancysector (CTA). Inmiddels liggen er eindrapporten van zowel die CTA als van de Monitoring Commissie Accountancy (MCA) en heeft de sector er, na de 53 maatregelen uit 2014, nog eens 52 aanbevelingen bijgekregen. Wat organisator Endymion Struijs betreft hoog tijd om "een streep te zetten onder alle rapporten en analyses".

De debatbijeenkomst trapte af met een betoog op video van Coolblue-'eindbaas' Pieter Zwart over de noodzaak van flexibiliteit. Een woord dat niet veel voorkomt in de rapporten over het beroep die nu voorliggen. Er moet ruimte zijn voor creativiteit, vernieuwing en lerend vermogen in de accountancy, aldus organisator Antoinette Dijkhuizen, die zich dit keer liet vertegenwoordigen door kantoorcollega Peter van Rijn.

Ten goede veranderd

MCA-voorzitter Ada van der Veer presenteerde een aantal conclusies uit de finale rapportage van haar commissie. "Ik geloof in het accountantsvak, maar wel onder een aantal voorwaarden", aldus Van der Veer. Zij benadrukte dat de sector in de afgelopen vijf jaar ten goede is veranderd. Het accountantsberoep is zich meer bewust van de wensen en visie van de buitenwereld, er is meer focus op kwaliteit en het publiek belang en er wordt tijd en energie gestoken in oorzakenanalyses. Ook heeft Van der Veer zelf mogen ervaren dat de toon aan de top is veranderd.

Tegelijk is in alle segmenten verdere verbetering nodig. Het veranderproces mist diepgang en snelheid en de eerder benoemde wicked problems worden nog onvoldoende geadresseerd, stelde de commissievoorzitter. Ook het duiden van het begrip kwaliteit is voor de sector "een grote worsteling". De werking van genomen maatregelen is onvoldoende aantoonbaar en de 'prestatiekloof' is volgens de MCA een "structureel probleem", dat het maatschappelijk vertrouwen in het beroep aantast. De accountant kampt met de moeilijke balans tussen klantbelang, publiek belang en commercieel belang, en dat al decennia lang.

De steeds bescheidener positie van audit binnen grote accountantsorganisaties, de geringe financiële buffers en het kleine aantal spelers in de top van de (oob) markt zijn wat Van der Veer betreft eveneens zorgpunten. "Er is te weinig keus, wie zoekt naar een oob-accountant mag hopen dat er nog twee partijen serieus aanbieden." De commissievoorzitter benadrukte dat de reeks aanbevelingen van de MCA als een geheel moeten worden gezien, maar erkende dat ook daarmee niet alle problemen binnen de sector zijn opgelost. "Daar gaat ze", citeerde huiszanger Dave Dekker na haar betoog de Belgische band Clouseau, "en zoveel gratie heb ik nooit gezien".

Onjuist beeld

Emeritus hoogleraar en FAR-board member Willem Buijink meent in tegenstelling tot Van der Veer dat er geen bewijs is voor een kwaliteitsprobleem van de sector; de conclusies van de MCA zeggen volgens hem vooral iets over een onjuist beeld daarvan. Nederlandse accountants doen het in vergelijking met andere landen juist goed; het aantal incidenten in relatie tot het totaal aan audits is heel klein. In de optiek van Buijink bedrijft de MCA retoriek en ontbreekt tegelijk haar degelijke evaluatie van de 53 maatregelen uit 2014. "Dat was toch het doel van de MCA."

Wat de hoogleraar betreft had de staatscommissie CTA op basis van beschikbare feiten heldere conclusies moeten trekken. "Het kwaliteitsprobleem is niet vastgesteld, dus is er geen noodzaak voor extra maatregelen." Buijink hoopt verder dat met het aangekondigde vertrek van Gerben Everts bij toezichthouder AFM de “PCAOB-werkwijze” wordt verruild voor het uitgangspunt “hoe komen we naar een nog betere accountantscontrole in Nederland?”

Ook de CTA stelt in haar eindrapport dat er wel degelijk sprake is van een structureel probleem, reageerde Van der Veer op de stellingname van de hoogleraar. Naast meer dan 30 procent onvoldoendes bij internationale onderzoeken en niet-oob's die meer dan 25 procent onvoldoende scoren, spreken de verschillende onderzoeken van de AFM ook boekdelen. Dat de toezichthouder 33 oob-dossiers als onvoldoende oormerkt, terwijl daarvan eerder 28 intern positief zijn bevonden, is reden om de vraag te stellen of interne inspecties wel op niveau zijn. "Het kan niet waar zijn dat dit oké is", stelde Van der Veer. Buijink wierp tegen dat conclusies op basis van zulke kleine steekproeven een wetenschappelijke toets niet doorstaan.

Niet doorslaan in compliance

NBA-voorzitter Marco van der Vegte vond dat de vele discussies over de kwaliteit van accountants een positief effect hebben. "De lat is fors omhoog gegaan", stelde hij, al blijft er ruimte voor kwaliteitsverbetering in de dossiers. Het accountantsvak moet echter niet doorslaan in het streven naar compliance. "Een compliant dossier is geen reden voor haleluja." Het beroep zit in een vertrouwenscrisis en moet vooral werken aan herstel van maatschappelijk vertrouwen. Dat is ook van belang om een "gaaf beroep" te kunnen zijn voor een nieuwe generatie accountants, aldus Van der Vegte.

Vanuit de zaal werden vragen gesteld over het door de MCA voorgestelde 'vliegurencriterium' voor wettelijke controles. De drempel voor challengers in de sector is al hoog, stelde Endymion Struijs. "Het vliegurencriterium voelt als extra belemmering." Van der Veer zag ook dat er drempels zijn voor het toetreden van nieuwe vergunninghouders en dat een dergelijke maatregel kan resulteren in minder marktwerking. Maar het belang van voldoende ervaring met controles is groot, meende zij. Partijen moeten daarom zoeken naar creatieve oplossingen. Daarnaast is een van de MCA-aanbevelingen om nieuwe partijen een bepaalde tijd te gunnen om in te groeien.

Minder regelgeving

De laatste aanbeveling van de MCA is te streven naar minder regelgeving. Compliance is belangrijk, maar professionele oordeelsvorming moet "veel meer op het netvlies komen", benadrukte Van der Veer. Zij vreest dat jonge accountants anders alleen maar met dossiervorming bezig zijn. Dat pleidooi kreeg steun van Eveline Vaessen, voorzitter van de Young Professionals Board Assurance van EY, die aangaf dat bij haar werkgever de focus op compliance al minder wordt. "De mindset is compleet veranderd, dat vinkjes zetten zie ik niet meer om me heen."

Wat Vaessen betreft is het, als er straks een brief ligt van minister Hoekstra aan de Tweede Kamer, vooral tijd om stappen te maken. Een gevoel waar Van der Veer zich graag bij aansloot: "Ik hoop dat de sector daadwerkelijk doorpakt en de toekomst tegemoet gaat zonder opnieuw twee jaar aan discussies te wijden. Het is goed dat het beroep de ontkenningsfase voorbij is. Ik hoop dat dat zo blijft."