Discussie Opinie 28 juni 2022

Op eigen benen staan

De mogelijke scheiding van de controle- en adviespraktijk door EY is geen verdienmodel, maar een logische laatste stap. De situatie is anders dan twintig jaar geleden.

Jan-Willem Wits

Dat EY voor de tweede keer in twintig jaar (mogelijk) de adviespoot verkoopt, wekt bij Jan Bouwens de indruk dat er sprake is van een nieuw verdienmodel: eerst bouw je een mooie advieswinkel op en dan verkoop je de boel. Goede argumenten om controle en advies te scheiden, zijn er in zijn ogen niet. Als het al niet voor het geld gebeurt, dan tenminste voor de bühne.

Toch is er wel degelijk een groot verschil ten opzichte van 2002, toen de consultancytak van EY werd verkocht aan Cap Gemini. Destijds kwam een einde aan een ontwikkeling die teruggreep op tientallen jaren geschiedenis. In hun natuurlijke adviesrol ontdekten accountants al snel dat het lucratiever was om advieswerk vanuit eigen huis te laten doen, dan door te verwijzen naar externe experts. Een bijkomend voordeel was dat accountants die tot die tijd buiten het controleseizoen niet veel om handen hadden, nu lekker konden blijven doorwerken aan adviesklussen.

Met de propositie van 'one stop shopping' ontstond zo een verdienmodel, waarin 'cross selling' geen taboe was, maar juist de bedoeling. Bij de accountantsverklaring werd bij wijze van spreken bij iedere gesignaleerde tekortkoming een folder toegevoegd van de collega die dat euvel wel even kon verhelpen. Bij sommige controlecliënten werd een veelvoud van de controle fee aan advieswerk weggezet, hetgeen tot begrijpelijke vragen leidde of de accountant nog wel voldoende kritisch kon zijn, of zelfs kon breken met een klant zonder druk van de collega-consultants te voelen.

De verkoop van de consultants aan Cap Gemini volgde op kritische geluiden van toezichthouders en politici, maar had zeker ook een financieel oogmerk voor de betrokken partners die volgens de media zo'n elf miljard euro konden verdelen. Het heeft minstens een jaar geduurd voordat EY kon uitleggen wat nu eigenlijk het nieuwe verdienmodel was, nu accountants en consultants niet meer naar elkaar konden doorverwijzen. Veel partners van de adviestak waren er niet blij mee, ook omdat ze binnen Cap Gemini opeens gewone werknemers werden met de wat holle titel 'vice president'. Dat de IT'ers van Cap wel met enige spot de 'mannen met groene pakken' werden genoemd, zal daar eveneens aan hebben bijgedragen…

Ondanks de wedergeboorte van de adviestak (die door Deloitte overigens nooit is verkocht) is de situatie vandaag volledig anders. De gedwongen scheiding van controle en advies bij oob-organisaties plaatst steeds grotere vragen bij de synergie tussen beide, ook in zakelijk opzicht. Daarnaast zijn accountants zich (weer) meer bewust dat de eigenlijke klant het maatschappelijk verkeer is. De RvC werd de primaire gesprekspartner. Daarmee is de 'rompstand' van accountants echt veranderd ten opzichte van twintig jaar geleden. Het profijtelijke huwelijk dat accountants en consultants bijna een eeuw met elkaar hadden, is steeds meer een lastige 'living together apart'-relatie geworden.

Het lijkt er daarom op dat juist de consultants van EY nu vooroplopen om los te komen van hun accountantscollega's. Waarom zou je nog willen meebetalen aan de investeringen en verzekeringspremies van de accountantsorganisatie, wanneer daar nauwelijks zakelijk voordeel voor terugkomt? Hoe sterk is het merk van accountantsorganisaties eigenlijk nog, na de incidenten, blunders en bedrijfsongelukken waarmee zij de laatste twintig jaar constant in het nieuws kwamen? Is het niet heerlijk om bevrijd te zijn van de knellende banden van de beroepsregels waarmee het accountantsvak inmiddels is dichtgetimmerd?

Het afstoten van de adviespoot is daarom een logische laatste stap, die met het scheiden van controle en advies begonnen is. Mogelijk verwacht EY dat het politiek en maatschappelijk ook onvermijdelijk is en dan kan je beter het voordeel pakken om als eerste in beweging te komen, zoals Marcel Pheijffer in het FD schreef.

Dat de kwaliteit achteruitgaat wanneer je geen specialisten in eigen huis hebt, een klassiek argument dat ook Bouwens weer aanhaalt, heeft mij nooit echt kunnen overtuigen. Andere zakelijke dienstverleners zoals advocaten en notarissen werken eveneens samen met externe deskundigen en hebben nooit zo'n veelkleurige supermarkt opgetuigd zoals de 'professional services firms' in de accountancy hadden en deels hebben.

Met het mogelijke afscheid van de adviestak laat EY zien dat accountants op eigen benen kunnen staan. En dat is alleen maar winst.