Repliek Marcel Pheijffer
Is er een structureel probleem met betrekking tot de wettelijke controle van de jaarrekening? Alexander Vissers meent van niet, stelt hij in reactie op de jongste column van Marcel Pheijffer.
Alexander Vissers
In een opiniebijdrage d.d. 21 september 2022 heeft Marcel Pheijffer uitgebreide kritiek geuit op mijn uitingen op deze website en elders. Deze kritiek betreft samengevat mijn woordkeuze ten aanzien van de bijdrage van Marcel Pheijffer, mijn oordeel over de huidige praktijk, het verbeteringsproces, de discussie op deze website en het functioneren van de NBA en zijn bestuur.
Om te beginnen met mijn woordkeuze en ad hominem. Marcel Pheijffer gebruikt bewoordingen als "gespleten tong" en "Tether is voor mij niet meer dan een luchtbel", "geloof het sprookje van Tether maar niet". Op dit taalgebruik, dat niet bij het accountantsberoep past, mag hij best aangesproken worden; de passende term daarvoor is giftig taalgebruik. Ik zie niet in hoe ik hem daarmee rechts of links passeer.
Om een perspectief te scheppen is het zinvol terug te gaan naar het begin van deze eeuw. In een "newconomy" euforie waren de beurzen oververhit geraakt. De VS had true and fair view al jaren losgelaten ten gunste van een systeem dat een grotere vergelijkbaarheid en intersubjectiviteit bood. Financiële instrumenten werden breed ingezet en off balance sheet special purpose entities waren gemeengoed aan het worden. Het was wachten tot er iets mis zou gaan en er ging ook iets goed mis, Enron. En wat bleek: Arthur Andersen maakte zo goed als deel uit van de organisatie, zoveel adviesopdrachten had het bij zijn controlecliënt en de jaarrekening van Enron bleek nietszeggend, omdat de verlieslatende contracten buiten de balans werden geplaatst. Exit Enron en Arthur Andersen; honderden miljarden beurswaarde verdampten. Daar was niemand blij mee en dus werd in de VS een verstandige keuze gemaakt om de off balance sheet special purpose entities beter te reguleren (waarom niet geheel weg ermee?), met het doel jaarrekeningen weer betekenis te geven. Accountants werden onder toezicht gesteld van de daartoe opgerichte toezichthouder PCAOB, die accountantsorganisaties accrediteert, en advieswerk voor controlecliënten werd meldingsplichtig. De beurs herstelde zich. Banken werden met aangescherpte regelgeving verder aan banden gelegd. Maar de economie moet toch draaien, dus vrolijk verder met off balance sheet financiering, met de subprime en structured finance producten. Exit Lehman Brothers, Fanny Mae genationaliseerd etc. Het probleem was niet de accountant. De volgende klapper valt ook eerder te verwachten door financial engineering dan door falende accountantscontrole.
Let wel: de PCAOB gaat alleen over accountants die effectenuitgevende instellingen controleren. De EU kon niet achterblijven, dus ook hier toezicht op de accountantsorganisaties. In Nederland de AFM, maar dan wel met een veel omvangrijker taak, want alle wettelijke controles zijn vergunningplichtig. De AFM rekruteerde ervaren accountants van wie meerdere bij de vergunninghouders hadden gewerkt. Accountants bij de big four vertrekken veelal niet onder de meest harmonieuze omstandigheden.
Voor de invoering van de NVCOS had Nederland zo goed als geen gecodificeerde controlestandaarden en de verslaggeving onder BW2 titel 9 liet veel vrijheid, dus Nederlandse accountants waren geen strak keurslijf gewend en hadden geen beste reputatie wat betreft dossiervorming. Met de invoering van de NVCOS was dat dus wel even wennen. Gegeven voornoemde omstandigheden verbaast dan ook niet dat de AFM met kritische rapporten en boetes strooide.
Wat hier duidelijk wordt, is dat toezicht op accountantsorganisaties in Nederland niet het gevolg is van structureel falen dan wel incidenteel falen met verreikende gevolgen, van de accountantscontrole in Nederland. En verder dat door off balance sheet constructies in de VS nu de Nederlandse mkb-accountant met de AFM zit opgescheept. Zoals alles in het economisch verkeer geldt ook voor de accountantscontrole dat een kosten-baten-afweging gemaakt dient te worden. Accountantscontrole is een dure aangelegenheid voor ondernemingen. Hoe strenger de eisen aan die controle des te duurder wordt het, voor niets gaat de zon op. Een discussie die daar niet op ingaat, is betekenisloos.
Om zijn standpunt te onderbouwen dat er een structureel probleem bestaat ten aanzien van de wettelijke controle, verwijst Marcel Pheijffer naar tuchtrechtelijke veroordelingen die betrekking hebben op falen door de accountant en wel DSB, Steinhoff en SHV/Eriks.Ten aanzien van SHV en Steinhoff komen we meteen aan bij een van de stokpaardjes van Jules Muis: Een accountant in Nederland is niet een accountant in Kazachstan, Italië, Portugal of de VS. De Nederlandse wetgever zal moeten accepteren dat accountantscontrole geen nationale aangelegenheid is. Wat betreft accountantscontrole bestaat Nederland niet, hoeveel kwartiermakers en stuurgroepen je ook instelt. DSB is mogelijk te lichtvaardig opgegeven door De Nederlandsche Bank, al bestonden kennelijk gegronde zorgen over de relatie met de grootaandeelhouder, ook al blijkens het overschot uit het faillissement. In ieder geval is er geen relatie gebleken tussen onvolkomenheden in de controle en het faillissement.
Vervolgens verwijst Marcel Pheijffer naar Mitra (Dirkzwager) en Pels Rijcken. Mitra betreft een onjuiste jaarrekening. De correctie resulteert in een afboeking van 22 miljoen euro en Pels Rijcken betreft een verduistering door een notaris van een derdenrekening ten belope van circa tien miljoen euro, niet de wettelijke controle van de jaarrekening betreffend. De NBA, commissies, werkgroepen, kwartiermakers, AFM, analyses etc hebben al meer dan dat gekost. Ter vergelijking, de omzet voor wettelijke controles in Nederland bedraagt rond één miljard euro per jaar. Als dit relevante grootheden zijn, moeten we onmiddellijk stoppen met de wettelijke controle. Dat neemt niet weg dat het meer dan zinvol is geconstateerde fouten te inventariseren, de oorzaken te analyseren en de controle te verbeteren.
Ten aanzien van accon avm: de lead partner en de accountant zullen zich moeten verantwoorden, tot dan past vooral zwijgen. Dit geval, als de berichtgeving klopt een bagatelle, hoe pijnlijk ook voor het beroep, kan niet een project tot structurele verbetering van de accountantscontrole in Nederland rechtvaardigen.
Marcel Pheijffer verwijst verder naar de reacties op met name het rapport van de Cta. Laat ik er kort over zijn: deze reacties zie ik voornamelijk als met hulp van pr-adviseurs tot stand gekomen taalvervuiling, neem nou de term "verantwoordingsketen". Accountantsorganisaties die alle wel zijn aangepakt door de AFM erkennen dat het beter kan en moet, veel keuze hebben ze niet. De NBA, die zelf als spin in het web functioneerde in plaats van tegen de AFM op te staan (per slot van rekening organiseerden NIVRA en NBA al jaren kwaliteitstoetsen die tot heel wat minder kritische resultaten kwamen), gaat ook vol mee in de kritiek. De NBA die, getuige haar beginselen van goed bestuur, door de directeur wordt bestuurd die geen accountant en geen jurist is en die alle belang heeft bij het aantrekken van welke taak dan ook voor de NBA.
De commentaren van de opeenvolgende ministers van Financiën die Marcel Pheijffer aanhaalt verbazen niet; dezen kunnen moeilijk de AFM afvallen, sterker nog, zijn de spreekbuis van de AFM en leunen verder op de NBA, getuige mijn handhavingsverzoek. De ministers zouden toch op de eerste plaats voor een Wet op het accountantsberoep moeten zorgen die in zichzelf consistent is en niet in strijd is met de Algemene wet bestuursrecht.
Een oplossing gericht op het gestelde probleem, dat beroepsbeoefenaren te vaak in opspraak zijn geraakt en dat de AFM te veel gebreken vindt, is niet rationeel; beide omstandigheden zijn geen wezenlijk maatschappelijk probleem, hoe onwenselijk ook. Uiteindelijk dienen naar mijn mening voor alles de volgende vragen beantwoord te worden: Bestaat er een probleem met betrekking tot de wettelijke controle van de jaarrekening dat door de Nederlandse wetgever kan worden opgelost? En is ingrijpen dat tot jaarlijkse lastenverhoging van honderden miljoenen voor ondernemingen kan leiden gerechtvaardigd? Ik beantwoord deze vragen met 'nee'.