Out of print: 'Wegen naar de toekomst'
Auto's die eruit zien als vroege versies van de Renault Espace; woonwijken die doen denken aan slaapstadcomplexen in Almere; uitgaans- en winkelcentra die lijken op het Utrechtse Hoog Catharijne.
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 10, 2012
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Dat soort beelden vind je in het boek ‘Wegen naar de toekomst'. In 1992 geschreven en uitbundig van illustraties voorzien door de gerenommeerde futuristentweeling Robbert en Rudolf Das.
Het fascinerende van oude non-fictie is dat die je loepzuiver laat aanvoelen hoe mensen tegen de wereld aankeken in de tijd dat zo'n boek of artikel uitkwam. Vormen boeken waarin toekomstbeelden worden geschetst niet een uitzondering? Integendeel! Hoog Catharijne wordt gesloopt, en een vroege Renault Espace valt al onder het wegenbelastingregime voor oldtimers. Niets raakt sneller gedateerd dan juist de visies van futuristen.
Dat geldt overigens, weet ik uit eigen ervaring, niet alleen voor toekomstvorsing die op technologie focust. In 2001 schreef ik mee aan een boekje ‘Institutioneel beleggen met derivaten’. Geïnterviewden geloofden toen dat dat fenomeen bij pensioenfondsen beperkt zou blijven. Vijf jaar later bleek dat anders, en weer vijf jaar later nog veel ‘anderser’.
Begin jaren negentig werkte ik eens aan een publicatie waarin topfiguren uit de zakelijke dienstverlening werden ondervraagd over trends in hun vakgebied. Accountants- en managementconsultancykantoren zouden, dacht men, onvermijdelijk met advocaten- en notariskantoren versmelten tot adviessupermarkten. En kijk waar we nu staan!
Het idee dat vervoerstechnologie gigantische invloed heeft op het leven, is niet vreemd. Als je terugkijkt op de twintigste en zelfs de negentiende eeuw, is klip en klaar dat vliegtuig, auto, en daarvoor de trein, het dagelijks leven dramatisch hebben veranderd. En als je de definitie van vervoer oprekt tot geluids-, beeld-, en datatransport - dus telefoon, radio, tv, internet - dan is die impact nog veel groter. Toch blijkt telkens dat ons voorstellingsvermogen van wat de toekomst brengt, zelden verder komt dat het doortrekken van al zichtbare lijnen.
Op de professionaliteit van de gebroeders Das - geboren in, let wel, 1929! - valt weinig af te dingen. Maar in een aantal opzichten hebben de trends die hun boek - gepubliceerd door de Baarnse uitgeverij Tirion en gesponsord door de ANWB - schetste toch al een andere afslag genomen. De Dassen voorzagen dat grotere mobiliteit de trek uit de grote steden zou versnellen. Het tegengestelde is nu gaande. Ook lijkt het of in hun toekomstige wereld de mens uniformer wordt. In feite zie je nu diversiteit en subculturen alom. En dat mobiele communicatie (telefonie, skype, gps enz.) zo'n enorm stempel op het leven zou gaan drukken, ook op transportbehoeftes en -systemen, hebben de gebroeders toch niet voorzien. Accountants wordt vaak verweten dat ze vooruit kijken via de achteruitkijkspiegel. Tja, als vooruit kijken toch nooit meer kan zijn dan extrapoleren, dan is achteruitkijken misschien te prefereren. Als ze dan maar níets over het hoofd zien!