Nieuws 10 november 2017

Ledenvergadering AiB: klokkenluider kan beter de krant bellen

De ledenvergadering van de NBA ledengroep Accountants in Business (AiB) stond recent in het teken van ‘nieuw financieel bewustzijn’. In een tijd waarin schandalen elkaar in de kranten verdringen, stelden de AiB’ers zichzelf de vraag: hoe blijf je moreel gezien een rechte koers varen?

Volgens keynote speaker journalist Eric Smit (Follow The Money) zijn klokkenluiders in dat opzicht van essentieel belang. "Ook al is het met de bescherming van klokkenluiders in Nederland niet altijd goed gesteld." Smit onthulde bij Follow The Money onder meer de financiële escapades van (inmiddels ex) VVD-voorzitter Henry Keizer, alsook zelfverrijkingspraktijken onder bestuursleden van supportersclub Oranje. Hij legde de toehoorders uit hoe je het beste misstanden in het bedrijf aan de kaak kunt stellen. "De procedure voor klokkenluiders is dat je het eerst intern aanhangig maakt. Maar dat is best lastig, want dan is direct bekend wie er aan de bel trekt."

Dat het voor klokkenluiders nog vaak niet goed geregeld is in Nederland, blijkt wel uit de oprichting van het Huis voor Klokkenluiders in Utrecht. Een plek waar medewerkers anoniem misstanden op het werk kunnen melden. NRC Handelsblad onthulde recent echter dat ook een AIVD-medewerker in dat huis was aangenomen. "En als er een AIVD-medewerker in het klokkenluidershuis wordt aangesteld, dan is het bewaken van anonimiteit ogenschijnlijk een stuk lastiger", concludeerde Smit droogjes. Voor hem oogde dit als "het totale failliet" van het klokkenluidershuis.

Desnoods de gevangenis

Dus wat doe je dan als accountant in business, met een belangrijke controlerende rol binnen een organisatie? Kom je naar voren en maak je jezelf bekend als klokkenluider als je een misstand tegenkomt, of kies je voor een bestaan als zogenoemde Deep Throat? Dat was de bijnaam van de anonieme bron van de Washington Post die in de jaren zestig het Watergate-schandaal aan de kaak stelde en daarmee toenmalig president Nixon ten val bracht.

Smit: "Als je naar je baas stapt en die baas heeft iets met de misstand die je aankaart te maken, dan zou het wel eens einde carrière kunnen zijn. Dus het is nog niet zo eenvoudig om de bestaande procedures voor klokkenluiders op te volgen. Als journalist raad ik u daarom vooral aan om Deep Throat te zijn en naar de media te stappen." Volgens Smit weet een journalist wel hoe hij zijn bronnen moet beschermen. "Die gaat er desnoods voor naar de gevangenis. Want zo komen wij natuurlijk ook aan onze verhalen. Die beginnen dikwijls met een tip van een anonieme bron."

Publieke sector betaalt de rekening

Tijdens de aansluitende paneldiscussie werd het thema ethiek en verantwoordelijkheid doorgetrokken. Panelleden waren naast Eric Smit ook hoogleraar Boudewijn de Bruin (Rijksuniversiteit Groningen), Carolina Wielinga (Rabobank) en Paul Slegers (Stichting Onderwijs Midden-Limburg). Zij namen het publiek mee in hun ethische dilemma’s. Wat te doen bij een beschuldiging van ongewenste intimiteit van een docent op school: Segers had er mee te maken. "Later bleek het om een valse beschuldiging te gaan, maar we hadden de docent uit voorzorg naar huis gestuurd. Dat is wat de maatschappij eist en wat wenselijk is." Segers erkende dat het gevolg is dat de publieke sector de rekening betaalt, "want die docent krijgt wel salaris en je moet een vervanger inhuren. Dan ben je dus 7 á 8.000 euro per maand kwijt."

Eigen morele kompas

Onder leiding van dagvoorzitter Barbara Barend werd gediscussieerd over de uitslagen van een live poll onder de aanwezigen. Op de stelling 'als je voldoende middelen hebt is het makkelijker om integer te blijven' antwoordde 48 procent 'oneens, maar ik denk dat dit voor veel werknemers wel geldt'. De angst om ontslagen te worden zou dus wel eens een rol kunnen spelen bij het in stand houden van misstanden in een organisatie.

Rabo-topvrouw Wielinga was het daar niet mee eens. "Het gaat echt om je eigen morele kompas. Geld staat daar los van", meende ze. Hoogleraar De Bruin vond dat een prachtig appèl, "maar feit is dat je in een organisatie werkt waar heel veel mensen dat toch niet doen, want daar hebben ze de kracht of de motivatie niet voor. Natuurlijk vind ik ook dat je je baan op het spel moet zetten als er ernstige dingen misgaan, maar ik denk dat er heel veel factoren zijn die dat voor veel mensen lastig maken." Hij gaf toe niet te kunnen voorspellen hoe hij zelf met zo’n situatie om zou gaan.

Smit deed er nog een schepje bovenop: "Zeker in de financiële sector wordt juist aangemoedigd om risico’s te nemen. 'Neem een groter huis' of 'koop die Porsche', wordt er tegen hen gezegd. Zodat ze harder gaan werken voor de bonus die in het verschiet ligt. De prikkels om iets te doen waar je eigenlijk niet om gevraagd hebt liggen overal op de loer."

Voorbeeldfunctie

Gevraagd of van een cfo of commissaris met een RA- of AA-titel de hoogst mogelijke integriteit verwacht mag worden, koos 34 procent voor 'eens, de titel brengt extra verplichtingen met zich mee'. 22 procent opteerde voor 'eens, we hebben immers een voorbeeldfunctie'.

Vanuit de zaal werd die voorbeeldfunctie vervolgens benadrukt. "Als ik mijn rug niet recht houdt, dan gaat de rest daar in mee", aldus één van de deelnemers. "Als je bang bent om je hypotheek te verliezen, dan ben je speelbal geworden van degene die je aan het controleren bent. Dat betekent dat je af en toe ook je baan moet laten schieten."

Dat was de spreker zelf al drie keer overkomen. "Maar ik ben er beter door terechtgekomen, omdat men wist wat ze aan me hadden."

Benoemingen en toekomstvisie

Tijdens de ledenvergadering van de Accountants in Business, die aan de themasessie vooraf ging, zijn Hannie Bovens (manager accounting services APG Groep) en Olivier van Thuijl (finance director TMG) benoemd als nieuwe leden van het ledengroepbestuur. Voorzitter Gert Nijland werd herbenoemd, bestuurslid Jasper van Hoeven is gekozen als plaatsvervangend voorzitter. Jan Wietsma en Marc Eggermont zijn volgens het rooster afgetreden.

Ook is tijdens de ledenvergadering de 'Toekomstvisie op het beroep van de Financieel Professional' gepubliceerd. Over die visie organiseert de ledengroep AiB op donderdagavond 30 november een debatbijeenkomst bij de NBA in Amsterdam.