Nieuws 23 april 2019

'Onderzoeksraad moet ook financiële veiligheid onderzoeken'

De taak van de Onderzoeksraad voor Veiligheid zou verbreed moeten worden tot financiële veiligheid. Zo kunnen we beter lessen trekken en zicht krijgen op de achterliggende oorzaken van fraude.

Lex van Almelo

Dat zei Erwin Muller, hoogleraar Veiligheid en Recht en oud-ondervoorzitter van de Onderzoeksraad, op de Dag van de Fraudeonderzoeker. Het pleidooi van Muller is niet nieuw. In 2014 concludeerde TNO al dat “een onafhankelijke onderzoeksraad een nuttige bijdrage kan leveren aan het structureel versterken van het leervermogen” van de accountantssector. Het uitbreiden van het mandaat van de Onderzoeksraad voor Veiligheid zag TNO als “beste optie”. Een taakverbreding tot financiële veiligheid gaat echter verder dan de accountantssector en zou alle grote fraudeschandalen omvatten.

Curatoren vs Lips

Muller, tevens hoofdredacteur van een handboek over fraude en fraudebestrijding, reageerde met zijn pleidooi op een presentatie en documentaire van journalisten Peter Olsthoorn en Hans Pérukel. De twee brachten de strijd in beeld tussen de failliete vastgoedondernemer Roger Lips en de curatoren van zijn onderneming. Sommigen menen dat Lips als megacrediteur de ondergang van SNS Properties heeft veroorzaakt.

De curatoren vermoeden dat Lips 45 á 48 miljoen euro heeft weggesluisd in het zicht van zijn faillissement. Maar Lips werkt niet mee met hun onderzoek en weigert de gevraagde informatie te leveren. Volgens Olsthoorn en Pérukel heeft dat geleid tot een “oorlog”en een persoonlijke vete van beide partijen, die tot nu toe niets meer heeft opgeleverd dan “tussen de 6 en 15 miljoen euro” aan facturen van de curatoren.

Volgens Muller laat de “indrukwekkende reportage” zien dat het fraudeonderzoek “totaal is gejuridificeerd” door de schuld- en aansprakelijkheidsvragen. “Het gaat niet over leren”. Ook Willeke Slingerland, lector Overheid, Markt en Samenleving aan de Saxion Hogeschool en corruptie-expert, vindt aandacht voor de onderliggende structuren nodig. “Compliance wordt nog te smal bekeken, je moet breder kijken en bijvoorbeeld ook de invulling van de poortwachtersrol kritisch bezien.”

Poortwachter

Bij de opening van de dag stipte Marcel Pheijffer het falen van ING als poortwachter aan. Volgens Pheijffer komen in de witwasaffaire rond de Troika Laundromat en Danske Bank niet alleen de bank in beeld als falende poortwachter, maar ook de accountants. “Fraude en witwassen zijn voor de accountant een Angstgegner geworden.”

Complianceadviseur Geert Vermeulen plaatst vraagtekens bij de poortwachtersrol. Aan de ene kant kunnen banken en accountants die rol beter vervullen dan ze nu doen. Aan de andere kant vindt hij de maatschappelijke verwachtingen te hoog. Kon je bijvoorbeeld van ING verwachten dat de bank de betaling van 55 miljoen dollar van Vimpelcom aan Takilant aanmerkte als ongebruikelijk? Vermeulen betwijfelt het, zoals hij ook betwijfelt dat controlerend accountant EY een steek heeft laten vallen bij ING. Hij vindt het daarom goed dat EY de AFM-boete aanvecht bij de rechter.

Minder twijfels heeft Vermeulen over de poortwachtersrol van EY en KPMG als controlerend accountant van een Deense kredietverstrekker, die ten onder ging door het witwasschandaal rond Danske Bank in Estland. Ook Danske Bank zelf liet een flinke steek vallen. Vermeulen: “De Estlandse vestiging van Danske Bank had 6200 buitenlandse klanten die de bank zelf verdacht vond. Als er dan 200 miljard over de rekeningen lopen, vervul je die rol niet goed. Dat bedrag is tien keer het BNP van Estland. Hoe kan dat niet opvallen?”

Volgens Vermeulen moeten banken en accountants vooral waakzaam zijn bij betalingen via derden, omdat driekwart van de smeergeldbetalingen via derden verloopt. Hij vindt het overigens een goede ontwikkeling dat accountants meer vragen stellen en meer melden. Hij vraagt zich wel af in hoeverre de overheid de witwasmonitoring kan uitbesteden aan de private sector. “Poortwachter is van oudsher immers een publieke taak.” Het zou wel eens veel effectiever kunnen zijn om twintig extra rechercheurs bij de FIOD aan te stellen dan de duizend nieuwe mensen die de compliance afdelingen van banken nu ronselen, aldus Vermeulen.

Op zijn vraag of ING de smeergeldbetaling had kunnen herkennen als ongebruikelijke transactie antwoordt AI-specialist Evert Haasdijk volmondig “ja”. Haasdijk legde – uitgebreider dan op de jongste Accountantsdag – uit hoe de kunstmatige-intelligentiemethoden werken en hoe je met een combinatie daarvan sneller ongebruikelijke transacties kunt vinden. Overigens heb je niet altijd AI nodig om vreemde dingen te signaleren. Haasdijk: “Het is raar als een bedrijf een handelsagent inschakelt in een land waar het ook een vestiging heeft.”

Lips’ vermogen

Heeft Roger Lips nu wel of niet geld achter de hand? De documentaire van Olsthoorn en Pérukel geeft er geen antwoord op. Volgens de twee journalisten leeft Lips in een gouden kooi en betaalt hij zijn acht advocaten met geld dat hij krijgt van “hem goed gezinde stichtingen”.

Uiteindelijk zou gewoon financieel recherchewerk wel eens het antwoord kunnen geven op de vraag of Lips vermogen heeft. Een fraudespecialist van de Belastingdienst is ervan overtuigd dat de fiscus diens vermogen op het spoor komt door het geld van die stichtingen te volgen. “Het kan lang duren, maar het lukt.”

De curatoren hebben aangifte gedaan tegen Lips wegens faillissementsfraude. Naar verwachting behandelt de rechter de strafzaak medio 2020. Tot die tijd staat niet vast of er inderdaad sprake is van fraude.