Opinie

Winst is een goede prestatiemaatstaf voor NS

Minister Bos wil bij overheidsbedrijven variabele beloning van bestuursleden prestatieafhankelijk maken. Deze prestaties zouden niet in termen van winst mogen luiden, maar zouden zuiver het maatschappelijk nut van de prestatie moeten weergeven. Expliciet werd op-tijd-rijden door NS in dat verband genoemd.

Jan Bouwens

Deze benadering lijkt sympathiek, maar is het niet. Vergroting van stiptheid is namelijk niet per se wenselijk omdat men de maatschappelijke baten en kosten moet afwegen. Maatstaven als stiptheid bij NS of klanttevredenheid bij energiebedrijven zijn per definitie incompleet omdat ze maatschappelijke kosten en baten negeren.

Uit onderzoek is bekend dat managers onwenselijk gedrag vertonen als zij expliciet op een incomplete maatstaf worden beoordeeld en beloond. Zo zal - om bij het voorbeeld van NS te blijven - een NS-manager enorm zijn best doen om op tijd te rijden wanneer zijn dertiende maand hiervan afhangt. De vraag is alleen: tegen welke kosten? Zo kan hij machinisten onder druk zetten hun stiptheid te vergroten. Zelfs als de machinist hiervoor niet zal wijken vanwege het mogelijke gevaar dat hij dan creëert voor de reiziger, zullen met de druk van de NS-manager kosten zijn gemoeid. De machinist weet immers dat hem wat boven het hoofd hangt als zijn stiptheid niet verbetert. De hiermee veroorzaakte stress brengt kosten mee voor NS.

De NS-manager kan in verband met vertragingen ook meer kosten in rekening brengen bij Prorail. Daarmee verbetert wellicht op korte termijn de stiptheid, maar op lange termijn legt het druk op de relatie tussen NS en Prorail.

Zouden we in plaats van tijdigheid winst als prestatiemaatstaf nemen, dan werden de kosten van stress of van de verslechterde relatie met Prorail automatisch meegenomen in de overweging van de manager, voordat hij zou besluiten de machinist onder druk te zetten de stiptheid te verhogen. Hij zou ook de verwachte extra opbrengst uit stiptheid meenemen om langs die weg tot een gebalanceerde afweging tussen baten en kosten te komen.

Zouden we nu toch stiptheid willen opnemen in het contract, bijvoorbeeld omdat niet de huidige maar de toekomstige omzet gunstig door stiptheid wordt beïnvloed, dan is een mix van winst én stiptheid te prefereren boven stiptheid alleen. We kunnen de NS-manager dan even goed voor winst- en stiptheidprestaties belonen. Als hij namelijk een hogere winst weet te realiseren bij een hogere stiptheid, dan heeft hij op zijn minst een schouderklopje verdiend!

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Jan Bouwens is hoogleraar accounting UvA en research fellow University of Cambridge.

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.