Opinie

Pak top Belastingdienst aan

Ik ben van augustus 1985 tot 1 mei 2003 in dienst geweest van de Belastingdienst. Het grootste deel van die tijd was ik werkzaam bij de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD). Ik heb er veel geleerd, heb kansen gecreëerd én gekregen om me te ontwikkelen en kijk dan ook met plezier terug op die tijd. Maar nu maak ik mij toch echt zorgen over de Belastingdienst.

Waarom? Het kost de laatste jaren weinig moeite kritiek te hebben op de Belastingdienst. In de Tweede Kamer werd bijvoorbeeld woensdag 27 februari 2008 veel kritiek geleverd. En terecht. De laatste misslag betreft het feit dat 730.000 burgers opnieuw belastingaangifte moeten doen. Waaronder ik. Onlangs heb ik voor het eerst in mijn leven, de aangifte digitaal verzonden. Ik heb er nu alweer spijt van.

Staatssecretaris De Jager was ‘heel erg geschrokken’ toen hij op de hoogte werd gesteld en bood zijn ‘oprechte excuses’ aan. Wel 730.000 keer. Ook gaf hij een verklaring voor de misslag: de software bij de Belastingdienst was dit jaar veranderd en daarom heeft pas half februari 2008 de eerste grote test van het systeem kunnen plaatsvinden.

Dat laatste is toch ongelooflijk: burgers konden hun aangifte immers al vanaf 1 januari inzenden. De reden dat het fout ging? De staatssecretaris legt het uit in zijn brief aan de Tweede Kamer (27 februari 2008). Voordat de Belastingdienst toetrad tot het digitale tijdperk (1996) werden de aangiftes pas half februari verzonden. In die tijd werden de aangiftebehandelsystemen getest in de periode 1 januari tot half februari. De testprocedure werd echter niet aangepast aan het digitale tijdperk. De staatsecretaris waagt het er nog aan toe te voegen dat deze werkwijze tot de aangifte 2007 goed is verlopen.

Tsja, een geluk bij een ongeluk denk ik dan.

Is de staatssecretaris verantwoordelijk? Ja, daarom gaat hij ook - voor de zoveelste keer in relatief korte tijd - door het stof. En hij neemt maatregelen ter reorganisatie van de ICT-processen van de Belastingdienst. Maar als ik hem was zou ik de ambtelijke top eens goed doorlichten.

De directeur-generaal van de Belastingdienst, Jenny Thunissen, voorop. Zij is in de uitvoeringsorganisatie, de eindverantwoordelijke voor het functioneren van de Belastingdienst. Bovendien zit zij er al een tijdje langer dan de staatssecretaris.

Haar trackrecord is er niet één op trots op te zijn: de Belastingdienst is van topoverheidsorganisatie verworden tot het zorgenkindje. Niet dat ze zich er iets van aantrekt, getuige een recent interview in NRC Handelsblad. Twee citaten ter illustratie:

'Ja, nou en?' Directeur-generaal van de Belastingdienst Jenny Thunnissen op de vraag of zij eindverantwoordelijk is voor alle problemen bij de Belastingdienst, in NRC Handelsblad, 28 november 2007

'Nee, niet fout. Dat hebben we niet goed gedaan.' Directeur-generaal van de Belastingdienst Jenny Thunnissen op de vraag of diverse achterstanden bij de Belastingdienst fout zijn, in NRC Handelsblad, 28 november 2007

Nederigheid in plaats van arrogantie en zelfgenoegzaamheid hadden hier gepast. Maar niets van dat alles. Terwijl de problemen voorspelbaar waren. Meer personen hebben de Belastingdienst daarop gewezen. Waaronder ondergetekende in met collega’s verzorgde adviestrajecten, en door kritische reflecties tijdens seminars met medewerkers van de Belastingdienst.

Waar werd op gewezen? De (leiding van de) Belastingdienst heeft de afgelopen jaren te veel taken op zich genomen. Genomen, want de verzoeken daartoe zijn niet afgewezen, maar geaccepteerd. De automatiseringsprocessen zijn onvoldoende (snel) aangepast. De Belastingdienst is formatief gekrompen. Problemen zijn in deze context voorzienbaar.

Die zullen er ook komen bij een ander project van de directeur-generaal: het Horizontaal Toezicht. Kort gezegd komt dit project erop neer dat de Belastingdienst een omslag maakt van controle op basis van wantrouwen naar controle op basis van het geven van vertrouwen aan de belastingplichtige. Een ontwikkeling die noodzakelijk is omdat de belastingdienst het aantal contactmomenten met belastingplichtigen ziet toenemen en de werklast met de huidige methodieken niet langer aankan.

In een interview in Accountancynieuws (2007) zei Thunissen over de ontwikkeling van het Horizontaal Toezicht: ‘Vanuit de hoek van de belastingadviseurs werd er geklaagd over de Belastingdienst. Dat we zoveel vragen stelden, terwijl dat allemaal niet nodig was. We zijn toen op onderzoek in onze eigen organisatie gegaan en het bleek zo nu en dan wel waar te zijn. Aan de andere kant zien we bij grote ondernemingen de ontwikkeling naar steeds meer transparantie en die ontwikkeling zakt door naar het MKB.’

Kennelijk voelde ze zich door kritiek van buiten gedwongen anders te gaan werken. Mijns inziens dienen majeure strategische wijzigingen zelf geïnitieerd te worden en niet van buitenaf te worden opgedrongen. Of in de woorden van de Chinese krijgsheer Sun Tzu: ‘De Generaal bepaalt waar de strijd wordt geleverd. Niet de vijand en zeker niet het toeval.’

Het zou zo mooi zijn als dit adagium ook van toepassing was op de directeur-generaal der Belastingdienst, en zij de regie had. Het tegendeel lijkt echter waar te zijn.

Deze weblog van Marcel Pheijffer verscheen donderdag 28 februari 2008 in zeer licht aangepaste vorm als opiniestuk in NRC Handelsblad.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Marcel Pheijffer (1967) is hoogleraar Forensische Accountancy aan de universiteiten Nyenrode en Leiden.

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.