Fusie: Ik heb deze film eerder gezien
Behalve Moldavisch accountant en Amerikaans EDP-auditor ben ik ook katholiek. Vanuit dat laatste standpunt zie ik naast de komende NIVRA-NOvAA-fusie drie andere grote 'fusies' die net zijn afgerond of die nog gaande zijn.
De eerste is voor ons, katholieken, de belangrijkste. Het is ook de minst ver gevorderde: de hereniging van de Oosters-orthodoxe Kerken met het Rooms Katholicisme. Het gaat hier om twee grote groepen christenen, samen goed voor ruim zestig procent van het christendom in deze wereld. De bestuursvorm van beide groepen is verschillend, maar op geloofsgebied is de overeenkomst vrijwel volledig. Wel is een duidelijk verschil in vorm en beleving zichtbaar. In het oosten is sprake van een diepe spiritualiteit, terwijl in het westen een meer intellectuele theologische ontwikkeling heeft plaats gevonden. Er zijn eeuwen van verwijdering geweest, maar sinds ongeveer een eeuw worden pogingen ondernomen elkaar weer te vinden.
Historische pijn moet worden weggenomen, maar onder die pijn gaat een diep en intens verlangen schuil de eenheid te vinden. Vereniging biedt weinig tot geen pragmatische voordelen, het gaat vooral om een ervaring van gebrokenheid. We herkennen elkaar als naaste verwanten, we delen zoveel, we zouden elkaar ook zoveel wederzijds kunnen leren en versterken.
De tweede heeft een andere vorm. Dit is de hereniging met de afgescheiden geloofsgenoten uit de Anglicaanse kerk. De geloofsverschillen met de Rooms Katholieke kerk zijn in de loop van de tijd verder en verder gegroeid, en inmiddels zijn er groepen binnen de Anglicaanse kerk die vinden dat het te ver is gegaan. Zij hebben aan Rome gevraagd of er een mogelijkheid is terug te keren naar de Rooms Katholieke kerk, maar met behoud van eigen vormen en uiterlijkheden. De Rooms Katholieke kerk heeft daarvoor structuren ingericht. Te verwachten is dat binnen enkele jaren substantiële groepen overstappen.
Deze stap is niet gezocht, ze is min of meer uit nood geboren. Nood bij groepen Anglicanen, die de vrijzinnigheid in hun eigen kerk zo bedreigend vinden, dat ze nog liever Rooms Katholiek worden dan Anglicaan te blijven. Van gelijkwaardigheid is geen sprake. De Anglicanen die willen overstappen worden maximaal gefaciliteerd waar het vormen en uiterlijkheden betreft, maar waar het de geloofsinhoud betreft worden geen concessies gedaan van Roomse zijde.
De derde zien we als katholieken alleen in de rol van toeschouwer: het Samen op Weg-proces. Vanuit katholiek perspectief een wat curieuze fusie. Hoewel de aanzet vanuit een inhoudelijke gedrevenheid werd gegeven, werd de uitwerking in de ogen van de waarnemer vooral pragmatisch. Gereformeerden, Hervormden en Luthersen voegden hun organisaties samen en bereikten daarmee vooral economische synergievoordelen. Om tot één kerk, de pkn, te komen, werden de kerkordes van de drie fusie-kerken, maar vooral ook de geloofsbelijdenissen, samengevoegd. Het eindresultaat liet lokale kerkgemeenschappen veel ruimte voor een eigen invulling en voor het behoud van eigen interpretaties. Heel opvallend is de aard van deze fusie door te kijken naar de "belijdenisgeschriften", de grondslagen waarin is vastgelegd wat men gelooft. De zogeheten drie formulieren van enigheid uit de gereformeerd/hervormde traditie en de Augsburgse confessie uit de lutherse traditie zijn niet bron geweest voor één nieuw belijdenisgeschrift, maar ze verklaart al deze geschriften, of ze strijdig zijn met elkaar of niet, tot haar grondslag.
De eerste fusie is een fusie vanuit passie, gevoelde verbondenheid en diep verlangen. En na een eeuw proberen zit er nog nauwelijks beweging in.
De tweede is geen fusie, maar een overname, op gang gebracht door noodzaak bij de kleinste partij. Ze is in vrij korte tijd op gang gebracht, en afronding zal ook weinig tijd kosten. De basis is respect voor de eigenheid van de kleinste partij, maar inhoudelijk volstrekte dominantie van de grootste partij.
De derde fusie is betrekkelijk snel tot stand gebracht, en op organisatorisch niveau redelijk succesvol. Maar de passie van het eerste uur lijkt ondergegaan in pragmatisme en zakelijkheid, met als gevolg verzet en afscheidingsbewegingen in het begin, en een vrij kleurloos resultaat op wat langere termijn. Tot op de dag van vandaag valt te beluisteren "ik ben gereformeerd" of "ik ben hervormd", maar nauwelijks "ik ben pkn-er".
Een fusie zonder verlangen bij elkaar te horen, een passie samen op te trekken, een diepe herkenning van overeenkomsten en waardering voor eigenheid, zal best uitvoerbaar zijn. Pragmatische, zakelijke voordelen zullen mogelijk bereikt worden.
Maar als het ontbreken van de liefde gecamoufleerd moet worden door maatregelen als het naast elkaar laten bestaan van verschillende groepen binnen het grotere geheel, lijkt me dat toch problematisch. Spreken over zakelijke voordelen, zonder te spreken over de liefde die basis is voor een fusie, lijkt me de verkeerde weg.