Bevrijd de accountant!
Het NIVRA-bestuur heeft al weer enkele jaren geleden 'innovatie' tot prioriteit benoemd. Sindsdien zijn er enkele resultaten geboekt, maar ik waag te betwijfelen of leden van 'het maatschappelijk verkeer' nu terugkijkend kunnen aanwijzen: ja, vanaf die datum begon het accountantsberoep toch een partij te innoveren!
De speciale innovatiewebsite getuigt daar ook van. Het is echt mooi opgezet, ook de inhoud is helemaal niet beroerd, maar het kabbelt allemaal een beetje voort. Een stevige discussie over de schitterende nieuwe mogelijkheden voor het beroep nu het NIVRA de elektronische handtekening van accountants mogelijk heeft gemaakt, zal je bijvoorbeeld tevergeefs zoeken. Jammer, al was het maar omdat een bijzonder belangrijke stap een beetje buiten beeld lijkt te blijven.
Persoonlijk pleit ik al jaren voor iets dat ik tot voor kort niet als een innovatie zou hebben gezien, maar wat wel een randvoorwaarde voor innovatie is: schaf de controleplicht af en schaf de titelbescherming af. Een beroep dat zich niet veilig kan verschansen achter de regels, moet wel innoveren.
Het afschaffen van regels is voor Nederlandse regeringen al jaren een doelstelling die met de mond beleden wordt maar in de praktijk niet zoveel oplevert. Er is zelfs een apart college voor opgericht: ACTAL. Het idee dat de administratieve lastendruk moet worden verminderd is kennelijk volledig economisch gemotiveerd: regels kosten geld, dus weg met de regels. En nu hebben we weer eens een crisis, dus eerder een roep om méér regels, dan om minder.
Wie iets breder kijkt dan het accountantsberoep, heeft ongetwijfeld wel eens gehoord van het Shared Space-concept van Hans Monderman. Heel kort gezegd komt dit concept neer op: stoplichten weg om ongelukken te voorkomen. Ik heb de parallel voor het accountantsberoep benoemd in mijn reactie op een blog van Jules Muis: accountants die de facto niet meer verklaren dat een jaarrekening een getrouw beeld geeft maar dat de jaarrekening voldoet aan de (formele) verslaggevingseisen, zijn de dood in de pot voor het beroep.
Het afschaffen van regelgeving klinkt misschien onlogisch. Accountants hebben in het verleden steken laten vallen, en de AFM constateert nog steeds belangrijke tekortkomingen. Dan ga je de regels toch niet versoepelen? Nou ja, wel dus. In 2007 heb ik een poging gedaan deze denkrichting uit te werken, maar inmiddels doet Marcel Pheijffer dat veel beter. Een veelheid aan regels lokt creative compliance uit, rule based denken brengt het geweten tot zwijgen.
En dat geweten is nu juist de kern waar de accountant van zou moeten uit gaan. Een jaarrekening is niet goed omdat RJ 381bis, paragraaf 208 correct is toegepast, en een controle is niet goed uitgevoerd omdat COS 317.388 is toegepast. De gebruiker zit niet te wachten op de uitspraak "het voldoet aan de regels, en wat ik er zelf van vind vertel ik niet, want ik toets slechts aan normen waarover ik geen mening mag hebben". De gebruiker wil weten wat de accountant nu werkelijk vindt van de jaarrekening.
Inderdaad, je verschuilen achter regels sust het geweten in slaap. Regels klinken fijn rationeel. Wie de regels volgt heeft altijd gelijk. Maar het geweten is geen logisch redeneerproces, maar kent een belangrijke emotionele component. Wat goed is, is niet goed, omdat de regels nu eenmaal de regels zijn.
Ieder normaal functionerend mens wéét dat uit eigen ervaring. We kunnen nog zo hard leren in universiteit, kerk of gezin dat de regels gevolgd moeten worden, omdat dat nu eenmaal de regels zijn, maar wie bij zichzelf te rade gaat ontdekt in het diepst van zijn geweten een wet, die hij zich zelf niet gegeven heeft, maar waaraan hij moet gehoorzamen. De stem van deze wet spoort hem voortdurend aan, het goede lief te hebben en te doen, en het kwade te vermijden, en op het juiste ogenblik zegt ze hem diep in zijn hart: doe dit, doe dat niet.
Toen de Wet toezicht accountantsorganisaties nog in voorbereiding was, mocht ik aanwezig zijn bij een bijeenkomst op het ministerie van Financiën, waar een ambtenaar van dat ministerie het verzamelde accountantsberoep een dikke RAC-bundel toonde en een dringend beroep deed op NIVRA en NOvAA om die bundel eens een flink stuk dunner te maken.
Niet vanwege de lastendruk, zelfs niet vanwege de innovatieve druk die hiermee op het beroep gelegd kan worden, maar om het geweten van talloze accountants te bevrijden zou ik dat graag als oproep willen herhalen. NIVRA en NOvAA bevrijd het beroep!
En gewaardeerde hoogleraren: ga eens wat doen aan de gewetensontwikkeling van uw studenten accountancy. De tijd die daarvoor nodig is kan gevonden worden door stevig te korten op al die vakken waar in feite slechts regeltjes geleerd worden.