Opinie 16 december 2010

Woorden en daden bij Shell

In mijn vorige blog verhaalde ik over Shell en via Wikileaks uitgelekte documenten. Ik refereerde aan de (ethische) beleidsuitgangspunten van Shell, zoals:

'Voor Shell-maatschappijen staan oprechtheid, integriteit en zuiverheid in alle aspecten van onze bedrijfsvoering voorop. Het aanbieden, betalen, vragen om of accepteren van steekpenningen in welke vorm dan ook, direct of indirect, is onaanvaardbaar. Smeergeld valt eveneens onder steekpenningen en mag niet worden betaald.'

Het blijken loze woorden te zijn. Net als de fraaie woorden in het duurzaamheidsverslag van Shell waar het de Nigeriaanse activiteiten betreft. De daden van Shell wijzen immers anders uit:

• Op 4 november 2010 publiceerde de Amerikaanse Securities and Exchange Commission (SEC) een handhavingsmaatregel op basis waarvan Shell aan de SEC een bedrag van ruim 18 miljoen dollar moet betalen. Daarboven moet de Nigeriaanse tak van het concern een strafrechtelijke boete van 30 miljoen dollar voldoen, hetgeen het totaal brengt op een kleine 50 miljoen dollar.
• Op 15 december 2010 werd bekend dat Shell voorts een bedrag van 60 miljoen dollar (in sommige berichten wordt zelfs 80 miljoen dollar genoemd) aan de Nigeriaanse justitie moet te voldoen om een corruptieproces te voorkomen.

Je mag aannemen dat het bij de topleiding - zowel bestuur als commissarissen - van Shell bekend is dat Nigeria een land is waarin corruptie welig tiert.

Je mag aannemen dat dergelijke wetenschap extra aandacht voor het onderwerp corruptie met zich meebrengt.

Je mag aannemen dat het lokale personeel specifieke instructies in deze meekrijgt en wordt gecontroleerd op de naleving daarvan.

Je mag aannemen dat - los van specifieke instructies van de topleiding - een interne accountantsdienst en een compliance-afdeling corruptie als een specifiek risico zien en extra alert zijn.

Je mag zelfs aannemen dat de externe accountant van Shell - die verplicht is voor de daadwerkelijke aanvang van de controle na te denken over frauderisicofactoren - bekend is met de corruptierisico's en daar ook specifiek op controleert.

Je mag aannemen dat bij het formuleren van beleid, instructies en controles rekening wordt gehouden met het gevaar dat in Nigeria gebruik wordt gemaakt van tussenpersonen die corruptiehandelingen namens Shell zouden kunnen plegen.

Je mag immers aannemen dat een concern zoals Shell, compliance-officers en accountants bekend zijn met de aanwijzing ambtelijke corruptie in het buitenland) waarin expliciet vermeld staat:

'Bij het internationale bedrijfsleven mag er geen misverstand over bestaan dat het enkele inschakelen van een lokale agent/vertegenwoordiger/consultant, ook strafbaarheid kan opleveren. Het is een algemeen bekend feit dat dergelijke personen vaak worden gebruikt bij het betalen van steekpenningen in het buitenland. Van Nederlandse instellingen mag dan ook een kritische houding ten aanzien van de aard en omvang van de werkzaamheden van een dergelijk persoon worden verwacht.'

De SEC-documentatie maakt echter duidelijk dat Shell wel degelijk gebruik maakte van tussenpersonen die het vuile werk moesten opknappen. Tussenpersonen die de afhandeling van douaneformaliteiten konden versnellen. Tussenpersonen die er in slaagden de douanekosten naar beneden te brengen en anderzijds zelf hogere kosten dan te doen gebruikelijk in rekening brachten.

Dat laatste zou - gegeven de bekende frauderiscofactoren - door in- en externe controleurs opgemerkt kunnen (en naar mijn mening zelfs moeten) worden. En toch is dat kennelijk niet gebeurd.

Als het wel is gebeurd en opgemerkt, waarom zien we er dan niets van terug in bijvoorbeeld het jaarverslag, het duurzaamheidsverslag of in de accountantsverklaring? Documenten waarin in de meest fraaie bewoordingen het meest positieve beeld van Shell wordt geschetst.

Ik krijg steeds minder vertrouwen in de rechte rug van controleurs, de topleiding van bedrijven zoals Shell en genoemde documenten. Die laatste blijken steeds vaker 'leugenbriefjes' te zijn. De 'duurzaamheidsmaffia' - waaronder vele consultants en accountantsorganisaties - verdient er goed aan. En hebben daarmee een even dubieuze dubbele moraal als een bedrijf als Shell.

Versta mij niet verkeerd: ik ben niet tegen de duurzaamheidsinitiatieven. Vele stappen die op dat terrein worden gezet zijn stappen voorwaarts. Maar laten we ook oog blijven hebben voor de dubbele tong waarmee (te) vaak wordt gesproken.

Overigens was er de afgelopen tijd discussie over de beloningssystematiek van de Shell-top. Daarbij ging het onder meer om de weging van duurzaamheidsaspecten. Ik ben benieuwd in hoeverre de recente boetes - en het via Wikileaks uitgelekte materiaal - gaan doorwerken in beloningsmaatregelen. En of voormalig topman Jeroen van der Veer nog kan worden aangesproken via een clawback-bepaling.

Ik hoop dat het topkader in deze casus ook pijn gaat voelen. Zij waren verantwoordelijk, de corruptierisico's in Nigeria waren immers overduidelijk. Zij dienden die te mitigeren en te beteugelen.

Het zou te makkelijk zijn de pijn in deze casus alleen bij medewerkers op lager niveau te leggen. Dat is kennelijk reeds gebeurd: De Shell-woordvoerder zegt dat de betrokken personeelsleden zijn "ontslagen" of dat er tegen hen "disciplinaire maatregelen" zijn genomen.

Kortom, neemt het topkader - onder wie Wim Kok, Hans Wijers en Jeroen van der Veer (was ten tijde van de corruptiehandelingen verantwoordelijk en zit nu nog in de Shell-board, is hij überhaupt nog geloofwaardig? - hier verantwoordelijkheid? En zetten zij hun fraaie woorden om in daden?

Of moeten zij de geschiedenisboeken in als ruggengraatloze mooipraters? Wat zegt u nou? 'Bedriegers'?