Maatkostuum of matrozenpakje
Als het om hun taak, verantwoordelijkheid, pretenties en imago gaat, zijn accountants onzeker. Tijdens de verhoren voor de commissie De Wit kwam die identiteitscrisis - want zo mogen we het wel noemen - weer eens duidelijk naar voren. Zijn accountants(kantoren) een kenniscentrum, onmisbare adviseur en (liefst brede) assurance-verlener, of slechts een eenvoudige cijfercontroleur?
Die eerste rol wordt nadrukkelijk geclaimd in allerhande communicatie-uitingen van vooral (maar niet alleen) grote kantoren. Men presenteert zich als veel meer dan eendimensionale clubs van beancounters. Er wordt gesproken over een multidisciplinaire sfeer waarin medewerkers elkaars kennis en expertise "bundelen en verbinden", "over de grenzen heen kijken" en "midden in de maatschappij staan".
Alle grote kantoren zijn opgedeeld in gespecialiseerde sectorgroepen. Ze publiceren met regelmaat rapporten over ontwikkelingen in die sectoren - van vastgoed tot bankwereld - en werpen zich op als "sparringpartner voor strategische keuzes".
Een kantoor meldt door het "op de voet volgen" van wereldwijde trends in 26 sectoren te weten "waar het in uw sector werkelijk om gaat" en beschikt over "professionals met aandacht voor assurance, risicomanagement, transacties en financieel gerelateerde onderwerpen waarmee ondernemingen vandaag de dag worden geconfronteerd."
Een concurrent put uit "een rijke bron van kennis en ervaring, wereldwijd opgedaan in de meest uiteenlopende organisaties en markten", waardoor cliënten kunnen rekenen op de "meest actuele kennis van de ontwikkelingen en issues in hun markten, branches en sectoren". Slechts cijfercontroleur van één individueel bedrijf, zonder zicht op de bredere context? Nou nee: "We turn knowledge into value for the benefit of our clients, our people and the capital markets."
Weer een ander kantoor claimt wereldwijd een "toonaangevende positie als auditor van grote financiële instellingen" en is trots te zijn uitgeroepen tot "beste adviesorganisatie op het gebied van securisatie". Volgens de Van Dale is het ‘securitisatie', maar dit terzijde.
Het uitgedragen idee is dat de samenbundeling van kennis over uiteenlopende klanten en uit uiteenlopende disciplines meerwaarde heeft. Hetgeen overigens plausibel klinkt. Hoe dan ook: Men doet zeer beslist veel meer dan alleen cijfers controleren.
Die pretentie leidt tot opvallende virtuele verkleedpartijen. De partij die het ene moment in staat is om als kennisintensieve krachtpatser ten behoeve van klant en samenleving desnoods de stand van de aardas te veranderen, vlucht de volgende keer - zoals voor de commissie De Wit - even makkelijk in irrelevantie, onder verwijzing naar de beperkte zeggingskracht van een jaarrekeningcontrole: "Don't shoot me, I'm only the piano player!"
Van prestigieus double breasted maatpak naar jeugdig matrozenpakje. Voor beide rollen is iets te zeggen. Beide zijn ook volstrekt legitiem. Maar sommige rollen sluiten elkaar logisch uit. Als ze niet de verdenking van opportunisme op zich willen laden zullen accountants dus moeten kiezen. Of je trekt een grote broek aan die de jaarrekeningcontrole ver overstijgt, maar dan word je ook als zodanig aangesproken. Of je bent strikt de controleur van individuele jaarcijfers, maar dan ook zonder verdere pretenties.
Een te grote broek dragen is best een tijdje vol te houden. Maar het is riskant. Want als de bijbehorende inhoudelijke en gedragsbretels op cruciale momenten ontbreken, weet iedereen wat er op termijn met zo'n broek gebeurt.