Opinie 06 april 2010

AIG en dubbel boekhouden

Inderdaad was mijn vorige blog een grapje op 1 april. Geïnspireerd door mijn zoons, die daar op school flink mee bezig waren. Een beetje humor van mijn kant tussen de serieuze bijdragen die u normaliter van mij krijgt. Maar bij deze: ik blijf bloggen en de onderhandelingen met het accountantskantoor waren en zijn niet aan de orde.

Er is de komende tijd trouwens nog genoeg om over te schrijven. Bijvoorbeeld over de AIG-casus in de Verenigde Staten; deze trok al eerder mijn aandacht. De Amerikaanse overheid pompte ruim 180 miljard dollar in deze verzekeringsgigant. En beziet thans of strafrechtelijke vervolging van de betrokken bestuurders mogelijk is.

The Wall Street Journal bericht echter dat het nog maar de vraag is of dat laatste ook daadwerkelijk zal gebeuren: ‘information obtained in recent months from AIG's outside auditor, PricewaterhouseCoopers LLP, has suspended those plans'.

De reden: het AIG-bestuur, onder aanvoering van Cassano, zou de accountant hebben ingelicht over de afschrijvingen op de derivatenposities en deze heeft ze in eerste instantie niet tegen gehouden. ‘That would make it difficult to bring a strong criminal case against mr. Cassano'.

Het eventueel niet strafrechtelijk kunnen vervolgen van AIG-bestuurders zou de focus kunnen verschuiven naar de rol van accountant PwC. En die ligt in de Verenigde Staten toch al onder vuur. Zo wijst Francine McKenna in haar blog op het prisoner's dilemma waar PwC mee te kampen heeft nu zij twee financiële instellingen - AIG en Goldman Sachs - als cliënt heeft en deze onderling zaken doen: ‘How does it work inside PwC if you as a firm represent two institutions where you're looking at exactly the same collateral and there's a clear dispute in terms of valuation?'

Punt is dus dat de cliënten de wederzijdse rechten en verplichtingen onder het oog van hetzelfde accountantskantoor niet gelijkelijk waarderen.

Dat laatste is vanuit de regels deels verklaarbaar. Wellicht is het zelfs terecht. Maar begrijpt het maatschappelijk verkeer het ook? Ziet die het optimisme dat schuil gaat achter de hoge waardering van een object, dan wel het pessimisme achter de lage waardering? Worden dat optimisme en pessimisme beargumenteerd toegelicht? Welke speelruimte staat de accountant bij die toelichting toe?

Jules Muis refereerde in zijn befaamde Survival kit al eens aan de thematiek van niet op elkaar aansluitende boekhoudingen: ‘Op dit moment kan niemand ons vertellen of het totaal meer of minder is dan de som der delen. We kennen geen dubbelboekhoudsysteem om de netto resultaten op macroniveau te volgen.'

Naar aanleiding van de Lehman-casus waarin zogeheten Repo-transacties centraal staan, stelt de Securities and Exchange Commission (SEC) inmiddels vragen aan financiële instellingen. Of zij ook dergelijke transacties hebben gedaan en hoe deze zijn verwerkt.

Floyd Norris stelt in een lezenswaardig artikel in The New York Times dat de SEC nog een stapje dieper moet graven. Kern van de Lehman-repo's was dat bezittingen van de balans werden gehaald door te stellen dat deze werden verkocht. Daardoor werd de balans verkort en verbeterden de leverage-ratio's.

Maar wat rapporteert de wederpartij van Lehman bij een dergelijke Repo-transactie? Norris stelt: ‘that two companies involved in a transaction do not have to use the same accounting. Lehman could treat the repo as a sale, but the other firm could call it a financing. Presto: nobody reports the assets in question.'

Ook hier kan het zijn dat volgens de regels is gehandeld. Maar kloppen die regels dan wel? In de woorden van Norris: ‘legal or not, it would be misleading'.

Een terechte constatering. Het kan immers niet zo zijn dat bezittingen rond balansdatum opeens van niemand meer zijn en in de mist opgaan.

Mijn conclusie is dat veel regels dusdanig technisch-complex van aard zijn gemaakt dat deze tot onvoorzien en ongewenst gedrag leiden. Die technische complexiteit is ontstaan door een lobby van financiële instellingen en hun adviseurs. Regelgevers hebben in deze onvoldoende weerstand geboden.

Ik pleit voor eenvoudige regels. Het in ere herstellen van het dubbel boekhouden. Op elkaar aansluitende administraties. Kloppende vierkantstellingen. Adequate en controleerbare toelichtingen.