Opinie 28 april 2010

Credit raters ook onder vuur

Op 10 mei aanstaande zal de Commissie De Wit het eerste deel van het rapport over de kredietcrisis publiceren. Ik verwacht niet dat het zo veel turbulentie zal veroorzaken als thans met soortgelijke Amerikaanse onderzoeken het geval is. Zoals het onderzoek naar de rol van beurstoezichthouder SEC in de Stanford-zaak, met uitkomsten die een somber beeld van de toezichthouder schetsen.

Maar er speelt meer in de Verenigde Staten. Zoals het onderzoek naar de handelwijzen van Goldman Sachs. Speculeerde deze bank nu wel (stelling onderzoekscommissie) of niet (stelling Goldman Sachs) tegen de verliezen van haar cliënten? Een bankmedewerker noemde de producten die zij ontwikkelden pure intellectual masturbation. Daar ben ik normaliter niet vies van, maar in de Goldman Sachs-kwestie is er eerder sprake van een beerput dan van intellectuele lenigheid. Gelijk de kwestie Lehman Brothers waarover ik eerder uitvoerig heb bericht.

En dan speelt nog de politieke discussie over de hervormingen van het financiële stelsel en aanvullende regelgeving om de (risico's van de) derivatenhandel te beteugelen. Partijpolitiek en een krachtige bankenlobby zijn sterker dan de wil te komen tot noodzakelijke hervormingen.

Tot slot noem ik de hoorzittingen en het bijbehorende materiaal inzake de rol van credit raters. Nobelprijs-winnaar Paul Krugman schreef er in de New York Times een prachtige en zeer lezenswaardige column over. Hij beschrijft onder meer dat 93 procent van de in 2006 met een AAA-rating uitgeruste obligaties van subprime leningen, thans als waardeloos zijn gekwalificeerd.

Krugman spreekt over een 'ernstig corrupt systeem'. John Coffee ging hem reeds in 2006 - ja inderdaad: vóór het uitbreken van de kredietcrisis - voor in zijn prima werk Gatekeepers. Daarin worden niet alleen de credit raters 'geknipt en geschoren', maar bespreekt hij ook nadrukkelijk de rise, fall and redefinition van het accountantsberoep.

Coffee beschrijft dat het monopolie van raters als Moody's en Standard & Poor's - dat nog groter is dan dat van de big four als het gaat om de controle van beursgenoteerde ondernemingen - een belangrijke faaloorzaak is: 'Too little competition and the gatekeeper underperforms: too much and it may feel compelled to acquiesce to corporate management's preferences, for fear that it will be replaced.'

Ik verwacht niet dat de Commissie De Wit heel veel woorden vuil gaat maken aan credit rating agencies. Maar Krugman wijst er terecht op dat hier veel van de pijn in het financiële systeem zit: De stempels van de raters zijn leidend in het beleggingsbeleid van institutionele beleggers (pensioenfondsen) en beleggende overheden. Wereldwijd, dus ook in Nederland. Reeds daarom behoren wij oog en oor te hebben voor de onderzoeken en hervormingen die thans in de Verenigde Staten plaatshebben.

Het zijn onderzoeken die laten zien dat bestuurders, toezichthouders en credit raters onder vuur liggen. Betrokkenen uit hun geledingen willen ons met mooie woorden - decadent taalgebruik - doen geloven dat ze hooguit wat fouten hebben gemaakt, maar dat er van opzet en fraude geen sprake is. We zien in de mooie woorden creative compliance in optima forma: handelen waarbij gepoogd wordt wet- en regelgeving minimalistisch uit te leggen.

De onderzoeken en casuïstiek tonen dat bestuurders, toezichthouders en credit raters stuk voor stuk door de mand vallen. Zelfs indien zij binnen de wet zijn gebleven en zij daarom civiel- en/of strafrechtelijk niet kunnen worden aangesproken, oogt hun handelen maatschappelijk bezien verwerpelijk. Ondanks hun mooie en zalvende woorden.

Accountants zwegen lang in de 'napalm' van de uitgebarste kredietbom. Zij bleven stilzitten tijdens het 'knippen en scheren'. Maar zij spreken meestal ook mooie en zalvende woorden. Op zoek naar eerherstel. Daarover een volgende keer meer.