Komkommertijd
Na drie heerlijke vakantieweken in Frankrijk nam ik de omvangrijke stapel kranten door. Op zoek naar nieuws dat ik daar had gemist. Met name het zakelijke nieuws wilde ik even bij lezen.
Ik las nauwelijks iets over de accountancy. Geen nieuwe schandalen of kritiek, geen belangrijke innovaties, geen noemenswaardige wetenswaardigheden. Slechts in De Volkskrant van 21 juli 2010 trof ik een mogelijk relevant stukje aan met de kop 'Accountant moet commissaris eerder waarschuwen'. Kortom: ook in de accountancy is er sprake van komkommertijd.
De krant doet in het stuk verslag van een 'studie' van Ernst & Young ‘over de communicatie van de accountant met de raad van commissarissen en andere betrokkenen'. Plots herinnerde ik me dat ik die ‘studie' - het accountantskantoor heeft het over een White Paper - vlak voor mijn vakantie had uitgeprint. Ik besloot het op te zoeken en te gaan lezen.
U kunt dat wat mij betreft achterwege laten. Het gaat om een defensief stuk dat niets heeft toe te voegen. Een student die een scriptie zou schrijven over ‘De accountant en communicatie' zou er bij geen enkele universiteit mee weg zijn gekomen. Van een deugdelijke analyse is geen sprake, laat staan van goed onderbouwde oplossingsrichting. Het betitelen van het stuk als een 'studie' gaat dan ook te ver.
Wat is het dan wel? Een pleidooi voor meer regels en daarbij worden wensenlijstjes in de richting van de beroepsorganisatie en de wetgever meegegeven. Ik zal een aantal voorbeelden geven.
Zo wordt aangegeven dat 'de accountant terughoudend is over zijn werk en bevindingen'. Vervolgens wordt aangegeven dat het gaat om 'een terughoudendheid die bij veel accountants haast een tweede natuur is geworden'. Verzuimd wordt echter aan te geven wat Ernst & Young eraan gaat doen om die terughoudendheid te breken en te werken aan een verbetering van de attitude en die tweede natuur.
Een conclusie is voorts dat het voor de accountant 'vaak veiliger is om minder te zeggen dan meer, zeker in een tijd waarin het aansprakelijkheidsrisico ontegenzeglijk is gegroeid'. Waar is de beroepstrots om te staan voor je werk en het oordeel dat daaruit voort komt?
In de White Paper wordt geconstateerd dat het zinvol is een onderscheid te maken tussen een 'professioneel oordeel' en de ‘mening van een professional'. Ernst & Young constateert dat het professioneel oordeel van de ene accountant over de kwaliteit van een jaarrekening niet of nauwelijks afwijken van het professioneel oordeel van de andere accountant. Die stelling is voor discussie vatbaar. Ik ben benieuwd of die bijvoorbeeld wel opgaat voor de beoordeling van de jaarrekening van bijvoorbeeld DSB, Kroymans, Van der Moolen (klanten Ernst & Young) of die van Ahold (in de kritische jaren), Econcern en Landis.
En dan de uitleg van de tweede kwalificatie: 'De mening van twee accountants over zachte onderwerpen kan echter bij gebrek aan objectieve criteria verschillen, zelfs als beide accountants degelijk geïnformeerd zijn en hun gezichtspunt goed kunnen onderbouwen. Zij spreken dan namelijk geen ‘professioneel oordeel' uit, maar een ‘mening van een professional'. Overwogen en waardevol, maar voor interpretatie en repliek vatbaar en dus - zeker in juridische zin - 'kwetsbaar'.'
Tsja. Ernst & Young beveelt aan dat de beroepsorganisatie dit onderscheid overneemt en hier duidelijkheid over verschaft. Via een richtsnoer of een praktijkhandreiking. Mijn advies is dat nu net niet te doen. Het gaat hier om de vraag of een accountant deskundig genoeg is om een opdracht aan te nemen en uit te voeren, of diens analyse gedegen is en of diens oplossingsrichting voldoende met krachtige argumenten is onderbouwd. Ik zie niet in dat de beroepsorganisatie voor dat deskundigheidsaspect met aanvullende regels dient te komen.
En dan de uitsmijter in de White Paper: een pleidooi voor het opnemen van een safe harbour-bepaling. In de woorden van Ernst & Young: "als gekozen zou worden voor directe communicatie van de accountant met het maatschappelijk verkeer, zou het aanbeveling verdienen om voor deze directe communicatie van de accountant een ‘safe harbour'-bepaling in te voeren. Dat wil zeggen: tenzij er manifest sprake is van grove nalatigheid kan de accountant niet aangesproken worden op zijn mening van een professional' die hij deelt met de buitenwereld. Dat wil zeggen, hij zou in principe gevrijwaard moeten zijn van vervolging voor informatie die verder gaat dan zijn formele verklaring waarin hij zekerheid (‘assurance') verschaft bij de jaarrekening. In plastische termen gesteld: als de accountant zijn nek verder uitsteekt, mag zijn hoofd slechts bij manifest verwijtbaar gedrag op het blok worden gelegd".
De lezer die een genuanceerder beeld wilt krijgen dient - ondanks mijn negatieve advies - toch de gehele White Paper te lezen. Maar de frases die ik eruit plukte zetten de toon en geven het niveau aan. Die toon is krachtiger indien Ernst & Young spreekt over de communicatie met de ondernemingsleiding en de raad van commissarissen. Daar ziet het kantoor meer kansen voor een betere communicatie dan wanneer het gaat om communicatie met het maatschappelijk verkeer. Maar gaat het hier daadwerkelijk om betere communicatiemogelijkheden of gaat het om meer werkzaamheden voor de accountant?
In het artikel in de Volkskrant plaatst consultant Aalt Klaassen dat in het perspectief van de vraag naar meer niet-financiële informatie. Op de vraag of de accountant de aangewezen persoon is om die informatie aan te leveren stelt Klaassen: "Voor accountants is het ook een manier om hun dienstverlening uit te breiden. Dat is een natuurlijke reactie op bedrijven die willen besparen en de accountant vragen hetzelfde werk te doen voor minder geld."