Opinie 08 september 2010

Nu het stof gedaald is…

Het vorige week gepubliceerde AFM-rapport heeft heel wat stof doen opwaaien. Emoties doen oplaaien. Dat is goed, het toont de betrokkenheid en beroeptrots van beroepsgenoten.

Bij dit alles is het belangrijk, van de zijde van de AFM én vanuit het beroep, om de kwaliteit van de accountantscontrole en de kwaliteit van de dienstverlening in het oog te houden.

Het AFM-rapport en -toezicht mag dan ook niet tot de reactie onder accountants leiden dat de accountantscontrole nog formalistischer gaat worden. Het mag niet tot de reactie leiden dat accountants ervoor zorgen dat het dossier formeel 'dicht zit', maar materieel rammelt. Dat wil zeggen: dat de accountant het zicht kwijt raakt op de zaken waar het bij de accountantscontrole echt om gaat.

De AFM heeft de 'grote' accountants aangesproken op hun 'professional skepticism' en 'professional judgment'. Als het gaat om 'waarderingsvraagstukken', 'de beoordeling van aanwijzingen voor fraude of onjuistheden', de vraag of kan worden 'gesteund op de werkzaamheden van anderen', 'de beoordeling van de aanvaardbaarheid van de continuïteitsveronderstelling' en de bepaling van de hoeveelheid werkzaamheden ten aanzien van de omzet.

De door mij vetgedrukte elementen betreffen aspecten waar de accountant zijn professionaliteit kan en moet tonen. Het geeft te denken dat het daar - volgens de AFM althans - misgaat. Dat geeft te denken, ongeacht de vraag of de afgegeven accountantsverklaringen wel of niet ten onrechte zijn afgegeven.

Maar het gaat niet alleen volgens de AFM mis. Zie ook de rapporten van de APB in het Verenigd Koninkrijk en de PCAOB in de Verenigde Staten. Of enkele individuele reacties onder de blogs en berichten.

Persoonlijk ontving ik 'fanmail' als reactie op kritische stukken. Daaronder een brief van zeven kantjes met prikkelende praktijkvoorbeelden van hoe het niet moet. Afkomstig van een voormalig fiscalist-partner bij een gerenommeerde accountantsorganisatie. Sprekende voorbeelden, volledig in lijn met het AFM-rapport.

Het is belangrijker - zeker ook vanuit de beroepsorganisatie - de vraag te beantwoorden hoe die professionaliteit te verbeteren, dan te strijden over de vraag of de AFM een dergelijk rapport openbaar mag maken. Een strijd die bij openbaarmaking van het december 2009-rapport niet werd gevoerd. Toen stelden sommige accountants dat zij 'gelukkig' waren met het rapport. Een gotspe, maar dat terzijde.

En ook de strijd of er wel afdoende 'hoor en wederhoor' is toegepast draagt niet bij aan verbeteringen, maar zorgt louter voor afleiding van waar het echt om gaat. Bovendien heeft de AFM wel degelijk hoor en wederhoor toegepast, hetgeen er kennelijk niet altijd toe heeft geleid dat de opvattingen van accountants(kantoren) door de AFM zijn overgenomen. Reden waarom de 'gedachtewisseling' vermoedelijk zal worden voortgezet voor de bestuurs- of tuchtrechter.

En ook de naar voren gebrachte argumentatie dat de AFM politiek zou bedrijven nu er een wetsvoorstel het beroep betreffende ter consultatie voorligt en in de Tweede Kamer zal worden behandeld, past meer in een afleidingsstrategie dan het spreken over hetgeen waar het echt om gaat.

Al dan niet toevallig kwam de Commissie Eindtermen Accountantsopleidingen (CEA) vorige week met een deel van de oplossing: meer aandacht voor beroepsethiek in de accountantsopleiding. Ik steun die gedachte.

Maar laten we niet vergeten dat hetgeen studenten leren wel moet kunnen gedijen in de werkomgeving. De 'verrotting' en het ‘'morele failliet' worden niet aangeleerd op de universiteit. Het moet worden gestopt binnen de accountantscultuur in de werkomgeving.

Mijn pleidooi is dan ook een door het NIVRA verplicht te stellen cursus beroepsethiek - en het onderhoud daarvan - voor de diverse managementslagen binnen accountantsorganisaties. Sprak de AFM immers niet over de tone-at-the-top?