Opinie

Boekhoudschandaal Olympus

Japan is weer eens opgeschrikt. Ditmaal door een boekhoudschandaal. Bij Olympus. Langzaamaan worden de feiten openbaar. Onder meer dat de fraude lang geleden is gestart en dat die voortwoekerde onder het oog van KPMG en Ernst & Young. Niet zij, maar een nieuwe bestuursvoorzitter bracht de fraude aan het licht.

Markant is dat deze, de Brit Michael Woodford, binnen twee weken na zijn aanstelling als bestuursvoorzitter doorzag wat accountants jarenlang niet doorhadden. Of wat KPMG mogelijk wel door had, maar waartegen niet adequaat werd ingegrepen.

Waaruit dat kan worden afgeleid? De volgende passage uit een brief die Kikukawa, in 2009 topman van het concern, zond naar zijn management in de Verenigde Staten. Het handelt over de reden waarom op dat moment van KPMG als extern accountant afscheid wordt genomen.

"The release to be published today says that the reason of this termination is due simply to expiry of accounting auditors' term of office. I, however, would like to personally tell both of you about the circumstances behind this decision for your understanding. There are the substantial difference of views on the below mentioned issues between us including the (internal) company auditors and KPMG AZSA; the view of impairment test on goodwill of some consolidated companies, the view of purchase price allocations and impairment test of Gyrus acquisition."

Een tweede indicatie is dat KPMG in Engeland, alwaar het de boeken controleerde van het in het citaat genoemde Gyrus een waarschuwing gaf. Namelijk dat er omstandigheden waren 'connected with our ceasing to hold office that should be brought to the attention of the company's members or creditors'. En in de laatste door KPMG gecontroleerde jaarrekening van Gyrus 'the auditor voiced concerns over the accounting treatment of a big portion of the advisory fee'.

En om die advieskosten ging het. Waar KPMG niet daadwerkelijk ingreep en opvolgend accountant Ernst & Young al helemaal niet, had inkomend bestuursvoorzitter Woodford het snel door: is het niet absurd dat voor de acquisitie van Gyrus voor twee miljard dollar, in totaal 687 miljoen dollar adviesfee - over te boeken naar de Kaaiman Eilanden - moet worden betaald?

En zo liep hij tegen nog wat zaken aan, waaronder: forse afschrijvingen op andere acquisities, overfacturering en andere dubieuze kostenposten inzake advies. Daarom schakelde Woodford een derde accountant in: PwC. Waar het rapporteren inzake malversaties voor controlerend accountants nogal eens moeilijk blijkt, trekken de fraudejagers van PwC duidelijke conclusies:

"For a transaction of this size/nature, we would normally expect a fee in the range of circa 1% of the deal consideration. In total, Olympus paid to AXES/AXAM $687 million in fees (plus potentially additional disbursements), which is equal to 36,1% of the value of the transaction."

En: "The eventual cost of the transaction to Olympus is extremely significant and is as a result of a number of actions taken by management which are questionable and which give cause for concern."

PwC stelt voorts dat zij "unable to confirm that there has been improper conduct" was, maar ook "it cannot be ruled out on this stage. There are a number of other potential offences to consider, including false accounting, financial assistance and breaches of directors' duties by the board".

Ik stel in mijn blogs vaker dat er veel te leren valt van casuïstiek. Eerder besprak ik onder meer zaken als DSB, Rentokil, Innoconcepts, Van der Moolen, PCM, AIG en Lehman.

Olympus is weer zo'n casus om van te leren. Bijvoorbeeld:

  • Hoe kan het dat een accountant - KPMG in dit geval - opstapt, kennelijk nadat een dispuut is ontstaan over haar bevindingen, en het laat gebeuren dat de voormalig cliënt daarvoor een reden de wereld in brengt die niet klopt?
  • Hoe kan het dat KPMG vervolgens wel actie onderneemt bij een andere cliënt? Deed KPMG UK het werk beter dan de Japanse collega's of zijn hier soms Chinese Muren geslecht?
  • Heeft Ernst & Young zich vergewist van de reden achter de accountantswissel? Is daarover contact geweest met KPMG en zo ja: wat heeft KPMG toen verteld?
  • Hoe kan het dat KPMG en Ernst & Young adviesfees van ruim 36 % hebben geaccepteerd, terwijl percentages van hooguit enkele procenten gebruikelijk zijn? Is het immers niet zo dat KPMG en Ernst & Young zelf zeer actief zijn op het terrein van overnames en de procesbegeleiding dienaangaande?
  • Hoe kan het dat een niet-accountant, Woodford, twee weken na het aanvaarden van zijn bestuursvoorzitterschap wel direct onraad rook en voor de zekerheid PwC inschakelde?
  • Hoe kan het dat accountants - PwC in dit geval - in het kader van bijzondere onderzoeken wel in staat zijn om vingers op zere plekken te leggen?

De vraag inzake Woodford is wellicht de genantste voor KPMG en Ernst & Young. Enfin, er valt nu reeds veel over deze casus te zeggen. Ik kom er vast nog wel eens op terug.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Marcel Pheijffer (1967) is hoogleraar Forensische Accountancy aan de universiteiten Nyenrode en Leiden.

Gerelateerd

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.