Chinese muren: Niet moeilijk doen als het makkelijk kan
Diverse bloggers op deze site hebben gereageerd op het uitkomen van de evaluatie van de Wet toezicht financiële verslaggeving (Wftv), uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Financiën. De reacties waren meestal negatief.
Op zich bijzonder omdat op deze site vaak is gepleit voor echt onafhankelijk onderzoek, niet opgedragen of betaald door de beroepsgroep of door kantoren.
Vervolgens komt de beroepsorganisatie - onverplicht en vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid - met een verdergaand standpunt dat doorbreking van de Chinese Muren van de AFM onder bijzondere omstandigheden mogelijk moet zijn. Ook daarop is negatief gereageerd.
De reacties komen blijkbaar voort uit een opvatting dat een toezichthouder nooit fouten kan maken, zelf invulling van open normen kan vaststellen, zelf toe ziet dat deze normen conform die invulling worden gevolgd en zelf vervolgens de eventuele strafmaat oplegt. Het is vanzelfsprekend dat dit verdergaande bevoegdheden vergt dan door de wetgever en het democratisch gekozen parlement is toegestaan.
Ik zet daar grote vraagtekens bij. Ook een toezichthouder kan fouten maken - zoals de recente crisis heeft aangetoond - en het is een opvatting die griezelig dichtbij het Orwelliaans model komt van die ene instantie die alle maatschappelijke bewegingen observeert en controleert.
Het parlement heeft destijds goed nagedacht over de verschillende toezichtdomeinen en de bijbehorende bevoegdheden. Daarbij kwam men tot de conclusie dat het toezicht op de jaarrekening licht behoorde te zijn, omdat er al maatschappelijke checks en balances waren in de vorm van kritische investeerders, aandeelhouders en pers. Of dit allemaal goed heeft gefunctioneerd is natuurlijk de vraag en daarom heeft er ook een onafhankelijke wetenschappelijke evaluatie plaats gevonden. Maar zelfs als we zouden concluderen dat het niet heeft gewerkt, dan ligt een eventuele uitbreiding van de AFM-bevoegdheden op de weg van het parlement en nergens anders. Want ook toezichthouders behoren onder parlementair toezicht te staan, dat is nu eenmaal de sterkste waarborg voor de burger.
Om diezelfde maatschappelijke reden heeft het parlement ook de vertrouwelijkheid van accountantsdossiers gehandhaafd. Want daarmee behield de onderneming en de accountant de mogelijkheid om zonder invloed van buitenaf vrijelijk informatie te delen hetgeen ontlastend werkte voor toezichthouder, overheid en belastingbetaler. Met deze standpunten gaf het parlement destijds te kennen vertrouwen te hebben in de maatschappelijke krachten en voorkwam het een controle- en toezichtstructuur die zwaarder en duurder was dan strikt noodzakelijk.
Los van de vertrouwenskwestie is de vraag of het gesuggereerde model in de hedendaagse samenleving gaat werken. Want ondanks de vaak gehoorde stelling dat we in een low-trust samenleving zijn beland (nog eens versterkt door de kredietcrisis) ben ik van mening dat er nog steeds een grote mate van onderling vertrouwen aanwezig is. Dat kán ook niet anders in een tijdperk waarin iedereen met iedereen communiceert, en in het verlengde daarvan economische transacties aangaat. Hoe zou Marktplaats.nl kunnen functioneren zonder een basis van vertrouwen - én zelfcorrigerende mechanismen - bij de miljoenen kopers en verkopers? De onderlinge verwevenheid zal er tegelijkertijd toe leiden dat ook schokgolven en rampen - zoals de kredietcrisis - een veel grotere impact hebben, maar de vraag is of we dat kunnen bestrijden met het creëren van kostbare centraal-bureaucratische instanties met ongebreidelde bevoegdheden.
Hoe dan wel? Misschien wel juist door meer schotten te plaatsen, dat verhindert immers de doorwerking van ongelukken en fouten. Uiteraard inclusief de oplossingen zoals de beroepsorganisatie heeft voorgesteld. En misschien ook wel door niet voor teveel te vertrouwen op die ene toezichthouder, maar ook het zelfreinigend vermogen van het maatschappelijke krachtenveld zijn werk te laten doen .
En ten slotte door als toezichthouder simpelweg gebruik te maken van de bevoegdheden die je hebt gekregen. Want zoals de Tilburgse onderzoekers aantonen, dat werkt.