De zelfgenoegzaamheid voorbij
Het is de laatste tijd rustig voor het accountantsberoep. Er komen nauwelijks nieuwe debacles aan het licht en toezichthouders publiceren al even geen belastende rapporten meer. Het Accounting Establishment, de grote kantoren voorop, hebben in de publieke discussie vooral stilgezeten toen anderen ze schoren.
Langzaamaan wordt het accountantsberoep weer wat assertiever. Bijvoorbeeld in de reacties op de voorstellen van de Europese Commissie en het recente parlementaire rapport in Engeland. Die assertiviteit gaat echter gepaard met een wat defensieve houding. Uitgestraald wordt dat men fundamentele veranderingen niet nodig acht. Alsof er niets gebeurd is.
Dat er niets of bijna niets gebeurd is, wordt mede afgeleid uit bijvoorbeeld de beperkte handhavingsmaatregelen na internationale kwesties die voor de nodige media-aandacht hebben gezorgd, bijvoorbeeld rond Satyam in India en Lehman in de Verenigde Staten.
PwC kreeg veel kritiek op de (te) beperkte accountantscontrole bij Satyam. Onlangs legden de SEC en de PCAOB boetes aan PwC op die de tien miljoen dollar niet overstijgen. Dat valt mee voor een miljardenfraude die je als accountant had kunnen en wellicht ook had moeten ontdekken.
Door de relatief beperkte boete blijft het falen van PwC echter onderbelicht. Wie daar meer over wil weten leze de beslissing van de SEC in deze kwestie. Ik zal niet op de feiten ingaan, wel op de reden waarom de boete relatief laag is: PwC heeft zich namelijk verplicht vele maatregelen te nemen, onder meer om de interne organisatie te verbeteren.
Waar gaat het dan bijvoorbeeld om? Niet limitatief - de lijst met verbeterpunten bedraagt namelijk zestien volle pagina's - noem ik:
- extra trainingen, waaronder die inzake ethiek (voor lead partners), audit basics (voor alle audit professionals) en een specifieke training op het gebied van professional skepticism & fraud detection (voor alle audit professionals);
- opwaardering van het Audit Quality Management System waaronder procedures inzake confirmaties en documentatie;
- verbeteringen in de Audit Quality Environment.
Het betreffen zaken die het hart van de bij een accountantsorganisatie werkzame professionals en de professionele organisatie zelf raken. Zaken - deskundigheid en auditkwaliteit - waarmee men in transparantieverslagen en reclameuitingen loopt te pronken. Pronken dat gepaard gaat met het benadrukken dat het gaat om een internationaal opererende netwerkorganisatie. Hetgeen de vraag oproept of de genoemde verbeterpunten louter voor PwC India zouden moeten gelden.
Inzake Lehman kan een soortgelijk verhaal worden verteld. Het kan zijn dat Ernst & Young in die zaak niet zal worden aangeklaagd omdat mogelijk niet kan worden aangetoond dat het kantoor opzettelijk of bewust regels heeft overtreden. Sterker nog: wellicht hebben de accountants zich gewoon aan de letter van die regels gehouden.
Maar dat laatste wil nog niet zeggen dat ze kwalitatief goed werk hebben geleverd, dat ze hebben gehandeld zoals het maatschappelijk verkeer van accountants mag verwachten, dat er geen alternatieven waren en dat Ernst & Young de schade voor beleggers en maatschappij niet had kunnen beperken.
Ik steun dan ook van harte collega Joop Anemaet die in zijn recente bijdrage tot de volgende verzuchting kwam: 'Ernst & Young komt weg met een ethisch onaanvaardbare handelwijze die het vertrouwen in de financiële markten heeft geschaad. Het zou logisch zijn als wij als accountants daarover zouden discussiëren. Maar het blijft doodstil.'
Het is inderdaad stil. Sterker: er klinkt regelmatig zelfgenoegzaam gefluister vanuit het beroep. Dat de critici richting Ernst & Young en het accountantsberoep hebben misgetast. Voor hun beurt hebben gesproken. Te snel een oordeel hebben geveld.
Dan wordt er ook gewezen naar de zaken die vanuit het beroep wel worden opgepakt. In Nederland bijvoorbeeld de publieke management letters en het Plan van Aanpak van de NBA. Goedbedoelde en nuttige initiatieven. Sterker: In Nederland doen we het zo slecht nog niet. Op internationaal front laat IFAC zich bijvoorbeeld nauwelijks serieus horen.
Maar de her en der vanuit het beroep - nationaal en internationaal - genomen of voorgestelde maatregelen zijn van het kaliber 'onsje eraf, onsje erbij'. Tot nog toe blijven fundamentele veranderingen uit, althans ze zijn niet zichtbaar gemaakt. En vanuit een zelfgenoegzame houding zullen ze er ook niet komen.
De start van de door Anemaet gewenste discussie ligt niet bij het door de NBA reageren op de rol van Ernst & Young bij Lehman. Dat speelt in de Verenigde Staten en daar zal geen NBA-bestuurder zich aan branden.
En juist in de Verenigde Staten laten de critici zich nog steeds horen. Topman Doty van de toezichthouder PCAOB bijvoorbeeld. Of voormalig SEC-topman Lynn Turner, die perfect uitdrukt waarom de strategie van 'onsje eraf, onsje erbij' niet werkt: 'Let me start by stating that if the financial system was working as intended, it is indeed scarier than the idea that the system failed. However, we hear some constantly repeating the theme of "Do No Harm" which is the equivalent of saying do nothing. And doing nothing would be the same as saying the system worked as intended.'
Mijns inziens zou de start van de discussie moeten zijn te willen weten wat we nu precies kunnen leren van de kritiek en concrete casuïstiek. Hoe kunnen we als accountants - maatschappelijk bezien - meer kwaliteit en toegevoegde waarde leveren.
Het zou het Accounting Establishment - met name de top van de accountantskantoren, nationaal en internationaal - sieren zich wat kwetsbaarder, veranderingsgezinder en progressief op te stellen in plaats van zich defensief te verschuilen achter meevallende handhavingsacties. Het wijzen op een meevallende boete of niet doorgezette vervolgingsacties valt slechts te karakteriseren als scorebordjournalistiek of struisvogelpolitiek.
En dat past niet bij organisaties die pretenderen voor leiderschap te staan.
De vraag is echter: zijn de huidige 'leiders' wel in staat om te veranderen? We zullen het pas weten indien we ze eens inhoudelijk horen...