Voorspellen is makkelijk, veranderen lastiger
"Dat het komende jaar beslissend wordt voor de toekomst van de 'Cubaanse Revolutie' en haar legendarische leider, is vrijwel zeker." Af en toe moet je je nek uitsteken. Helaas, ik schreef het in 1990 (Intermediair, 18 mei) en 22 jaar later zit het communistische regime er nog steeds, zij het in verlichte vorm en onder leiding van 'de broer van'.
Voorspellen is makkelijk. Het communisme zal heus uit Cuba verdwijnen. Het probleem is de timing. Dat geldt ook voor de accountancy. Gelukkig heeft het blad van uw beroepsorganisatie een redelijke track record. Dat al tien jaar geleden duidelijk was dat de politiek een eind zou maken aan de combinatie van controle en advies en dat diverse auteurs daar op wezen, laten we even buiten beschouwing. Veel ingrijpender waren twee andere voorspellingen.
Overbekend is inmiddels de waarschuwing van Jules Muis voor de risico's van financiële derivaten. Eerst in 2005 en in 2006 herhaald, met onder meer de zin 'Wie zei er dat geen grote Nederlandse financiële instelling kan omvallen?'. We schreven er over, het NIVRA organiseerde een rondetafel, maar de accountantspraktijk ging er (te) schouderophalend aan voorbij. In 2008 was het zover en wankelde het financiële systeem.
Het andere voorbeeld betreft de enorme impact die ICT op het beroep zal krijgen. In hun artikel 'Ned Ludd als accountant' schreven Arnout van Kempen en Marc van Hilvoorde in 2005 over de noodzaak om hier radicaal op te anticiperen, op straffe van overbodigheid. "Wij zijn van mening dat het beroep aan de vooravond van fundamentele veranderingen staat als gevolg van de verdere digitalisering van de jaarrekening en het rapportage- en auditproces. (...) Als het technisch mogelijk is een soort self auditing administration op te zetten, dan zou het accountantsvak in zeer korte tijd de omslag kunnen meemaken die de textielbranche destijds al heeft doorgemaakt."
En: "Als de sector, in de volle breedte van samenstellen en controleren, zelf niet innoveert, versterkt dit de tegenstanders van de wettelijk beschermde positie van accountants en zullen de gilden uiteindelijk het onderspit delven."
De voorspelling dat de XBRL-jaarrekening al in 2007 een feit zal zijn, bleek achteraf iets te voortvarend. Maar belangrijker is dat de geschetste ontwikkelingen inmiddels inderdaad volop actueel zijn. Gelukkig zijn steeds meer accountants daarvan doordrongen en is er veel aandacht voor het zoeken naar nieuwe verdienmodellen, van samenstel- tot controlepraktijk.
Achteraf praten is altijd makkelijk, luidt vaak het verweer van partijen die te lang de schouders ophaalden. Bovenstaande voorspellingen klonken echter vooraf. Veranderen blijkt een stuk moeilijker dan voorspellen. En veranderen moet vaak fundamenteel. Zie het communisme, waar de (niet-fundamentele) bijstellingen glasnost en perestrojka onvoldoende bleken om ineenstorting te voorkomen. En zie de muziekindustrie, die verzuimde in te spelen op de nieuwe digitale werkelijkheid en nu in crisis verkeert.
Gelukkig lijkt veranderingsgezindheid in de accountantswereld momenteel wel aanwezig. Hoe het uitpakt is afwachten. Maar één voorspelling durf ik, naar analogie van die in 1990, wel weer aan: Dat de komende paar jaren beslissend worden voor de inrichting van het accountantsberoep, is vrijwel zeker.
Deze bijdrage is ook als column geplaatst in het meinummer van Accountant.