Opinie 27 augustus 2012

Professioneel-kritische ethiek?

In de zomerperiode hebben veel accountants tijd om de PE-punten te verzamelen. Dit jaar staat 'PKI' op het programma, 'professioneel-kritische instelling'. Zelf moet ik nog (het is verplicht, dus daarom 'moet'). Ik heb er een beetje gemengde gevoelens bij.

Het lijkt zo 'basic', je hebt deze instelling wel of niet. Toch? Wie gaat er nu terug naar school om de tafels van een tot en met tien te repeteren? 

Aan de andere kant, het is ook wel leuk. Eens rustig met de collega's filosoferen over de meer spannende vragen, over dilemma's en misschien wel over wat ons echt drijft. 

Maar... Er is natuurlijk altijd een 'maar'. In dit geval is de 'maar' dat we wat we denken van onze eigen 'instelling', kritisch moeten benaderen. Finkelstein, Whitehead en Campbell noemden in hun boek over besluitvorming ('Think Again: Why Good Leaders Make Bad Decisions and How to Keep it From Happening to You') al het onderzoek naar accountants, die bij hun eigen fictieve cliënten veel minder kritisch bleken dan bij fictieve niet-cliënten. En dat terwijl de accountants die meededen aan de onderzoeken wisten dat het in beide gevallen om fictieve cliënten ging. 

Nassim Taleb legde uitgebreid uit (in 'The Black Swan, The Impact Of The Highly Improbable') dat we te weinig rekening houden met wat we niet weten. Denk maar even aan de kalkoen die drie jaar goed verzorgd werd, en geen rekening had gehouden met die fatale gebeurtenis op 24 december. 

Met dank aan Daniel Kahneman zijn we (ik tenminste wel) weer een paar illusies armer over ons brein. In zijn boek 'Ons feilbare denken, thinking fast and slow' legt hij uit dat onze hersens twee systemen bevatten. Systeem 1 werkt snel, emotioneel en automatisch. Systeem 2 is langzamer, rationeel en bepaalt ons gedrag veel minder. Systeem 1 is dominant en bepaalt het meeste van ons denken en doen. Daarbij is een van de problemen dat Systeem 1 niet ontvankelijk is voor twijfel. 

Het is een vermakelijk boek, en sommige hoofdstukken zijn verplichte kost voor de afdelingen vaktechniek van accountantskantoren. Zoals hoofdstuk 10 over de 'De wet van de kleine getallen', over onderzoekers die zich door te kleine steekproeven overgeven aan het toeval. 

Kahneman komt in zijn boek vaak terug op WYSIATI (What You See Is All There Is). Het snel conclusies trekken op basis van beperkte informatie, wat zo belangrijk is voor ons intuïtief denken. U kan overigens ook niet anders, u zou anders gek worden van de hoeveelheid prikkels die bij u(w hersens) binnenkomen. Maar het maakt u ook overmoedig, onder meer door 'framing' en het negeren van a-priorikansen. 

Terug naar de PKI-training. Met welke instelling gaat u daarheen, hoe hebt u het onderwerp afgebakend voor uzelf? Gaat het alleen over het werk voor cliënten? Of zelfs alleen over wat in dossiers is terug te vinden over PKI? Of juist over uw hele professionele leven? 

Kent u het risico van 'framing', namelijk dat u vergeet het effect van de economische crisis mee te wegen als u vertrouwt op uw twintigjarige ervaringen? Of het risico van 'overmoed', u zit toch nu op de juiste plek door wie u bent en wat u hebt gepresteerd? 

Tot slot, het wordt waarschijnlijk pas echt leuk als u doorgraaft naar het niveau van de ethiek. Wat is eigenlijk de basis van uw professioneel-kritische instelling? 

Het worden vast en zeker leuke bijeenkomsten, met hopelijk ook een vleugje professioneel-kritische ethiek.