Maatschappelijk verantwoord (ont)duiken
Adviseurs op mvo-gebied betogen graag dat maatschappelijk verantwoord ondernemen een business case is. Je mede laten leiden door andere dan financiële afwegingen levert uiteindelijk geld op en is dus welbegrepen eigenbelang. Vervelende keerzijde van die benadering is het risico dat zodra iets juist geld gaat kosten, een bedrijf niet meer thuis geeft.
Neem belasting betalen. Veel grote bedrijven weten door handig gebruik te maken van wettelijke mazen en het optuigen van kunstmatige offshore-constructies, hun belastingdruk tot een minimum te beperken.
In Engeland strijdt Tax Justice Network al sinds 2003 tegen dit soort slimmigheden, die evident ingaan tegen wat de wetgever - lees: de samenleving - met de belastingregels heeft bedoeld. Geen schimmig clubje verwilderde beroepsactivisten maar een degelijk gezelschap van maatschappelijke organisaties en specialisten, onder wie (individuele) accountants.
Op 22 juli 2012 publiceerde TJN een onderzoek onder de vijftig grootste internationale banken, uitgevoerd door James Henry, voormalig hoofdeconoom van McKinsey & Co. Uit het onderzoek, ook in de Nederlandse pers belicht, blijkt dat een wereldwijde elite van superrijken eind 2010 minstens 21 biljoen dollar verborgen hield in belastingparadijzen. De tien grootste banken nemen daarvan ruim de helft voor hun rekening (ABN AMRO staat op vijftien). En de drie kampioenen zijn UBS, Credit Suisse en Goldman Sachs. U kent ze van hun financiële acrobatiek, witwasserij, misleiding van klanten, bailouts met miljarden overheidsgeld, en natuurlijk hun fraaie gedragscodes.
Zoals James Henry het verwoordt: "Deze offshore sector - gespecialiseerd in belastingontwijking - wordt niet ontworpen en gerund door vage no-name banken op warme eilanden, maar door 's werelds grootste particuliere banken, advocatenkantoren en accountantsfirma's."
Sinds kort is er ook Tax Justice Nederland. Geleid door een ex-partner van PwC (nu werkzaam bij Triodos Bank) en opgericht door acht overheidsgesteunde ontwikkelingsorganisaties. Op dat laatste richtte zich op Accountant.nl de kritiek toen de organisatie bekendmaakte dat drie van de vier big four-kantoren geen gehoor hebben gegeven aan het verzoek van de Europese Commissie om informatie over fiscale constructies waarmee bedrijven binnen Europa gevrijwaard blijven van belastingen (dubbele niet-belastingheffing).
Toch is het zinnig om ook de boodschap zelf te beoordelen. Want was de vraag van de Europese Commissie (en de open brief daarover van Tax Justice Nederland) zo heel gek? Accountantskantoren zijn immers specialisten op dit gebied - zo adviseerde Deloitte de Europese Commissie recent nog over het voorkomen van het omgekeerde: dubbele belastingheffing. Maar alleen PwC reageerde, met een defensief betoog over definities en complexiteit. De Europese accountantskoepel FEE stuurde een soortgelijke reactie.
Even los van het specifieke onderwerp van deze EC-consultatie is de kernvraag natuurlijk: vind je het maatschappelijk wenselijk dat ondernemingen via 'slimme' constructies hun belastingafdracht kunstmatig beperken? En zo ja, vind je het verantwoord om daar als adviseur een actieve rol in te spelen?
Het antwoord 'ja' is legitiem. Als accountantskantoor hoef je niet op de stoel van de wetgever te gaan zitten en geld verdienen mag, zolang je de regels niet overschrijdt - al hoor je wel eens roepen over een voorkeur voor principles based-regelgeving.
Prima dus. Maar dan rest een derde vraag: Passen verhalen over maatschappelijk verantwoord ondernemen daar wel bij?
Deze bijdrage is ook als column geplaatst in het septembernummer van Accountant.