New balls please!
Je kon er op wachten. Vijf jaar na de val van Lehman Brothers regent het publicaties over wat we van de financiële crisis hebben geleerd. En natuurlijk werd ook oud-president van De Nederlandsche Bank Nout Wellink, nu toezichthouder bij Bank of China en voorzitter van de Commissie Publiek Belang van PwC, weer uitgebreid bevraagd.
In het FD (9 en 12 september) erkent hij dat toezichthouders de crisis destijds niet te hebben zien aankomen of kunnen voorkomen, maar hij herhaalde weer eens dat hij niet verwijtbaar tekort is geschoten. Hij heeft "waarschuwende vingers" opgestoken, maar "een samenleving en een regelgever moeten je ook willen geloven". En: "Als je als overheid en toezichthouder het proces op dat moment niet kunt beheersen, wil dat niet zeggen dat je iets fout hebt gedaan. Dan is er iets fout gegáán."
Ik heb weinig behoefte om vanuit een comfortabele leunstoel wijsneuzig individuele 'schuldigen' aan te wijzen - behalve natuurlijk de sjoemelende Amerikaanse zakenbanken die met hun politieke lobbykornuiten het reguleren van de later fataal gebleken financiële derivaten wisten te voorkomen - maar Wellink maakt het ons wel erg moeilijk. Tijdens de parlementaire enquête over de kredietcrisis zei hij al: "Niemand wereldwijd, behalve wat onheilsprofeten, heeft het gezien." Een van die ‘onheilsprofeten' was Jules Muis, die tijdens de Accountantsdag van 2004 en in 2005 in 'de Accountant' al waarschuwde voor de onoverzichtelijke derivatenluchtbel.
Het onuitstaanbare aan Wellinks ontwijkgedrag is dat nota bene zijn eigen DNB al heel vroeg in scherpe bewoordingen de noodklok luidde over het derivatenrisico. Bekijkt u in dat verband nog één keer de DNB-brief aan de banken uit 1995 (!) die Accountant.nl in april 2009 publiceerde 1995').
"Een onvoldoende beheerst gebruik van derivaten door een kredietinstelling kan leiden tot bovenmatige risico's, die zelfs een bedreiging zouden kunnen vormen voor de continuïteit van die instelling", schrijft DNB-directeur Tom de Swaan - in 1998 vertrokken naar ABN Amro, nu bestuursvoorzitter van Zurich Insurance en lid van de public interest committee van KPMG Europe - daarin, compleet met tien pagina's 'Richtlijnen Risicobeheer Derivaten' gebaseerd op een leidraad van het Bazel Comité uit 1994 (!).
Daarin worden werkelijk alle ingrediënten van de latere crisis genoemd. Het verhullende buiten de balans houden van derivaten, de plicht voor allen die "met derivaten van doen hebben" om de risico's van die producten goed te begrijpen, het vroegtijdig betrekken van de accountant bij de productontwikkeling en zelfs het mijden van een tot risicogedrag uitlokkende beloningsstructuur; alle lessen die na de crisis naar boven borrelden om een volgende crisis te voorkomen, kwamen aan de orde.
Daarna ging er iets mis, want heeft u Wellink, De Swaan of andere (centrale) bankiers ooit nog horen waarschuwen? Het in de brief verwoorde gevoel van urgentie is blijkbaar snel verzopen in de bureaucratische mist. Waarom is het zo moeilijk dat toe te geven, terwijl toegeven zo heilzaam kan zijn voor de geloofwaardigheid? Het ook in de accountancy welbekende ontkennen werkt juist averechts. De les: het is mooi geweest. Het is hoog tijd voor een generatie new boys (m/v). Of in tennistermen: 'New balls please!'.
Deze bijdrage is ook als column geplaatst in het oktobernummer van Accountant.