Opinie 27 november 2013

Toekomst accountantsberoep: 'stairway to heaven'

Big bath accounting gaat kort gezegd om een situatie waarin je alle ellende die de organisatie treft tegelijk naar buiten laat komen, zodat je vanuit een nulpunt de weg omhoog kan inzetten: de stairway to heaven.

Ik schreef er eerder over. Maar ik kom er nu op terug, omdat gisteren (toen pas) het 'muntje' bij mij is gevallen. Na lezing van het AFM-rapport over de SRA-kantoren - waarmee de nulmeting bij vergunninghoudende kantoren is afgerond - herken ik eindelijk de strategie van de vergunninghouders.

Met enig cynisme stel ik vast dat zij de methodologie van big bath accounting hebben toegepast: laat de nulmeting maar heel somber zijn, dan kan het van nu af aan alleen nog maar beter gaan. Oftewel, van nu af aan ook voor de accountants een stairway to heaven. Briljante strategie!

Met een knipoog naar Jeroen Bulk zet ik direct Led Zeppelin op.

Waar het mij destijds verbaasde dat de ‘next nine' niet hebben geleerd van het AFM-rapport inzake de fouten van de big four, is het mij nu duidelijk: dan hadden zij in de toekomst minder vooruitgang kunnen boeken dan hun grote broeders.

En zo verbaasde het mij in eerste instantie ook dat de NBA-kantoren het in navolging van hun grote broeders (inclusief de next nine) zo slecht deden; Leen Paape noemde het zelfs ‘beschamend'. En zo verbaasde het mij nu eveneens dat de SRA de boodschap uit eerdere AFM-rapporten niet heeft opgepikt.

Maar nu begrijp ik het helemaal: thans zitten we op het absolute dieptepunt. En dat is werkelijk FANTASTISCH nieuws: van nu af aan gaat het alleen nog maar beter. Na Led Zeppelin zet ik dan ook gauw David Bowie op met zijn Let's dance, direct gevolgd door zijn opzwepende duet met Mick Jagger: Dancing in the streets. Het klinkt zoveel vrolijker dan Mieke Telkamps Waarheen, waarvoor, de grafmuziek die je bij lezing van een AFM-rapport beter kan opzetten.

Hoe het absolute dieptepunt er voor de SRA uitziet? Welnu, als volgt:

• bij 88 van de 110 (ofwel: 80%. De big four en next nine scoorden respectievelijk 63% en 74% negatief, het kon dus nog slechter) beoordeelde wettelijke controles van 50 accountantsorganisaties met een niet-oob-vergunning, zijn ernstige tekortkomingen geconstateerd. Deze zijn dan ook door de AFM aangemerkt als onvoldoende;
• de kritiek op de kwaliteit van de accountantscontrole ten aanzien van die 80% onvoldoendes valt uiteen in: (a) op specifieke onderdelen onvoldoende controlewerkzaamheden uitgevoerd (27%); (b) enige controlewerkzaamheden uitgevoerd, maar zeer basale controletechnieken niet of verkeerd toegepast (35%); en (c) niet of nauwelijks controlewerkzaamheden uitgevoerd, maar wel vooral administratieve en samenstelwerkzaamheden (18%);
• bij de wettelijke controles waar het aspect werd getoetst constateerde de AFM de volgende percentages tekortkomingen: opbrengstverantwoording (78%), onderhanden werk (81%), waardering activa (53%), gebruik van werkzaamheden deskundigen (64%) en de continuïteitsveronderstelling (35%);
• ten aanzien van 107 van de 139 beoordeelde jaarrekeningen is de financiële verslaggeving van onvoldoende kwaliteit.

Belangrijk zijn voorts de volgende vaststellingen ten aanzien van de kwaliteit van de wettelijke controle (toetsing van 47 dossiers):

• hoewel de cijfers nog steeds bedroevend zijn, scoren na 2000 afgestudeerde accountants beter dan de daarvoor afgestudeerden: respectievelijk 69% en 87% onvoldoende;
• indien er een oordeelonthouding is afgegeven is het oordeel minder vaak onvoldoende dan in het geval waarin een goedkeurende verklaring of beperking is afgegeven (respectievelijk 62 en 82% onvoldoende);
• indien de accountant bij de controlecliënt ook samenstelwerkzaamheden verricht is er vaker een onvoldoende dan in het geval waarin hij alleen de controle doet (respectievelijk 90 en 74% onvoldoende);
• indien de controlecliënt aan de wettelijke controle hecht en geen prijsdruk uitoefent worden minder onvoldoendes gescoord dan in de situatie waarin geen waarde aan de controle wordt gehecht en er wel sprake is van prijsdruk (respectievelijk 70% en 84% onvoldoende).

Ik neem aan dat het NBA-bestuur met name het derde aspect ook weegt in het licht van de VGBA en ViO, waarvan op 2 december aanstaande het definitieve voorstel voorligt, en waarover op 16 december op de ledenvergadering mag worden gestemd.

En welke gevolgtrekking zal het bestuur trekken uit de volgende constatering die aantoont dat ons PE-systeem best veel strenger kan, nee moet, namelijk:

'De AFM heeft geconstateerd dat de tekortkomingen in de financiële verslaggeving in veel gevallen betrekking hebben op verslaggevingsregels die relatief recent zijn veranderd.'

En wat gaan we doen met de gevolgtrekking die we uit de reeks AFM-rapporten van december 2009 tot en met heden kunnen trekken ten aanzien van:

• de acceptatie door beroepsgenoten van de door de AFM getoetste normen?
• de adaptie en het internaliseren van die normen?
• het zelfreinigend en zelfkritisch vermogen van ons beroep? Immers aan vele van de in de AFM-rapporten uitgedeelde onvoldoendes gingen NBA-, SRA- en OKB-toetsingen vooraf...

Ook wat dat betreft ben ik niet zwaarmoedig, maar juist in een feeststemming: ook ten aanzien van deze aspecten zitten we op een absoluut dieptepunt. Dus is de uiterst vrolijke gevolgtrekking: het kan van nu af aan alleen nog maar beter gaan!

Te midden van al deze vrolijkheid hoop ik wel dat stairway to heaven met zevenmijlslaarzen wordt bestegen. Nu we de norm kennen en deze kunnen accepteren, adapteren en internaliseren, kunnen we ons zelfreinigend en zelfkritisch vermogen tonen. Dat zijn we immers aan het maatschappelijk verkeer verplicht. Toch?