Opinie 11 november 2013

Too big to control?

Degenen die zich hebben verdiept in de diverse debacles en bereid zijn lessen te trekken, komen langzamerhand ook uit bij de existentiële vragen. Bijvoorbeeld over de rol van de cfo en de accountant bij financiële instellingen.

Ons beroep is niet sterk als het gaat om in de spiegel te kijken. Er bestaat nauwelijks een academische omgeving die het beroep zo'n spiegel wenst voor te houden, accountantsorganisaties hebben meer oog voor het eigen belang dan voor het maatschappelijk belang, en beroepsorganisatie NBA dobbert (te) vaak stuurloos tussen al die belangen.

Desondanks zet de NBA nuttige stapjes. Bijvoorbeeld met de publicatie van Publieke Management Letters (PML). In het voorjaar van 2014 verschijnt er een - in potentie - belangrijke: namelijk over de banken. De NBA motiveert die keuze als volgt:

'Waarom banken? De bankensector verkeert nu al drie jaar in crisis. Banken zijn strenger geworden bij kredietverlening en de overheid beheert nu twee grote banken (ABN-AMRO en SNS) en ING heeft de overheidssteun nog niet afbetaald. Hoe staan de banken er nu voor? Zijn ze financieel gezond en zijn ze in control? Deze vragen staan centraal in de publieke managementletter.'

Mijn verwachtingen ten aanzien van de PML zijn zeer hooggespannen. En dan staat de Rabo-casus nog niet eens in het genoemde rijtje.

Waarom zijn mijn verwachtingen hooggespannen? Omdat de NBA kennelijk de vraag gaat beantwoorden of banken ‘in control' zijn. Hetgeen mij meteen doet denken aan Leen Paape (2008), die een 'in control statement' als 'gebakken lucht' bestempelde.

En het doet me denken aan een uitstekende column van Tom Nierop (2004!), die naar aanleiding van boekhoudschandalen zoals die bij Ahold het volgende schreef:

'Of moeten we misschien vaststellen dat dit soort concerns, met hun talloze vestigingen op talloze plaatsen in talloze uithoeken van de wereld, behalve te snel ook eenvoudig te groot zijn gegroeid? Te groot om als werknemer nog een ander dan puur financiële binding mee te kunnen hebben, te groot voor bestuurders om nog effectief te kunnen overzien en beheren, en te groot en te onoverzichtelijk voor toezichthouders en controleurs (onder wie accountants) om nog doeltreffend te kunnen controleren? De betrokken topmanagers en hun adviseurs zullen het niet snel toegeven - wie met zijn hoofd in de wolken loopt ziet de grond niet meer - maar is dit soort mondiale concerns de menselijke maat niet ontstegen?'

En voorts stelt hij: 'Echt riskant wordt zulke corporate overstretch wanneer het samenvalt met het negeren van de menselijke natuur. Naast sympathieker aandriften behoort helaas ook het nastreven van eigenbelang daartoe. (...) Wie daarmee, en met de menselijke maat waarbinnen een en ander nog beheersbaar is, onvoldoende rekening houdt, plaveit de weg voor ongelukken.'

De feiten bewijzen wat mij betreft het gelijk van Paape en Nierop: veel organisaties zijn te groot geworden. Niet alleen om ze te beheersen, maar ook om ze te controleren. In zekere zin zijn schandalen zoals die bij recentelijk de Rabobank dan ook voorzienbaar en voorspelbaar.

En waar de maatschappelijke, politieke, media- en toezichthoudersdiscussie thans vooral wordt gevoerd over financiële instellingen, zou het ons beroep passen de discussie veel breder te trekken. Eerdere schandalen - bijvoorbeeld bij Ahold en Shell, maar ook InHolland, Amarantis en Vestia - tonen aan dat het hier aan de orde gestelde vraagstuk ook bij andere (te) grote organisaties kan voorkomen.

Accountants behoren in de discussie over 'too big to fail' - het adagium achter de redding van grote instellingen door diverse overheden - op zijn minst in te brengen of het paradigma niet ‘too big to control' dient te zijn. En voorts dienen ze de discussie dus te verbreden en niet te beperken tot financiële instellingen. Overigens betitelde Eurocommissaris Barnier de big four zelf ook als 'systeemorganisaties'.

Zoals gezegd komen we met dit thema bij een existentiële vraag. Ook voor het accountantsberoep: waartoe zijn wij op aarde? Kunnen wij de verantwoordelijkheid aan om bij grote organisaties de jaarrekening af te tekenen?

In relatie tot de PML Banken is een discussie op dit punt van groot belang. Laten we de NBA in deze dan ook voeden. Robert Mul trekt deze kar binnen de beroepsorganisatie. Hij worstelt ook met vraag die ik in deze blog aan de orde stel. Onlangs twitterde hij namelijk:

'Zijn onze banken ‘too big to fail' or 'too big to control'? @nbacc werkt aan publieke managementletter over #banken.'

Dit maakt nieuwsgierig en smaakt naar meer.