Opinie

Creëer geen onvervulbare verwachtingen

De vraag om een breder blikveld bij de accountantscontrole, met aandacht voor aspecten zoals de toon aan de top, is begrijpelijk. Maar kan de accountant dat wel waarmaken?

Dat accountants niet doof zijn voor veranderende maatschappelijke verwachtingen en, zoals Muel Kaptein, zeggen ook naar aspecten als de 'tone at the top' te willen kijken, valt te prijzen.

"De bestuursvoorzitter gedraagt zich als een zonnekoning en omringt zich met ja-knikkers. Wie het waagt kritiek te leveren, krijgt op staande voet ontslag. Het management zoekt in de jacht op een hogere bonus voortdurend de randen van de regels op om winsten te maximaliseren. En ze nemen topcliënten graag mee op onzinnig luxe trips - keurig weg geboekt onder de post acquisitie."

Zo zal ongeveer de door het maatschappelijk verkeer gedroomde accountantsverklaring klinken, met de accountant in de rol van klokkeluider, opsporingsambtenaar en onderzoeksjournalist. Het is misschien ook de verwachting die accountants zelf oproepen als zij claimen meer te kunnen leveren dan de traditionele verklaring over het afgesloten boekjaar. Toch zal deze accountantsverklaring er nooit komen.

Het is niet aan de accountant om informatie naar buiten te brengen die de onderneming zelf liever onder de pet houdt, tenzij de situatie zodanig escaleert dat er geen goedkeurende verklaring komt. Dat is inherent aan het gekozen systeem waarbij een onderneming zelf is verplicht alle relevante informatie op te nemen in externe rapportages zoals de jaarrekening.

Ook de geheimhoudingsplicht maakt het onmogelijk dat in de accountant(sverklaring) meer informatie te bieden dan de onderneming prijs wil geven.

De eventuele aansporingen van de accountant om de verslaggeving bij te stellen, zullen daarom achter de schermen plaatsvinden. Daar ziet het maatschappelijk verkeer niets van, hoe frustrerend dat voor de accountant soms ook is.

Wel kan de accountantverklaring aan relevantie winnen door bijvoorbeeld meer zekerheid te bieden dat ook de in het jaarverslag opgenomen informatie juist is. Die informatie wordt nu slechts marginaal getoetst.

Het instrumentarium van de accountant is dan echter nog steeds beperkt. Voor de controle van niet-financiële informatie zoals de 'tone at the top', is een normenkader nodig. Net als in een wetenschappelijk experiment moet de controle immers objectief en herhaalbaar zijn, zodat het niet kan dat een andere accountant tot volledig afwijkende conclusies komt.

Dat normenkader wordt al vele jaren gezocht, maar het blijkt in de praktijk weerbarstig. Hoe meet je cultuuraspecten? Hoe voorkom je dat het toetsingskader vooral een subjectief moreel kader wordt? En hoe leid je accountants op in vaardigheden als mensenkennis, intuïtie en gezond verstand - eigenschappen die essentieel zijn om de ‘tone at the top' te beoordelen maar niet vanzelfsprekend tot de accountantsopleiding behoren.   

Zelfs wanneer al deze hobbels zijn genomen, blijft de vraag of de conclusies van de accountant het maatschappelijk verkeer echt verder zullen helpen. De huidige assurance-verklaringen bij niet-financiële informatie bevatten stilistische hoogstandjes als: 'Uit onze controle is niet gebleken dat de informatie niet correct is'.

Behalve dat accountants met deze dubbele ontkenningen aantonen meer te hebben met rekenen dan met taal, is dit bovendien een wel heel marginale geruststelling. Zolang hardere uitspraken naast meer relevantie ook hogere aansprakelijkheidsrisico's opleveren, zullen accountants echter in hun ‘comfort zone' blijven en zich tot een ‘dubbel nee' beperken.  

Het is evident dat de gezondheid van een onderneming niet meer alleen valt af te lezen uit de thermometer van de financiële resultaten. Ook bij recente  fraudezaken lijkt samenhang zichtbaar met een cultuur waarin deze misstanden konden gedijen door onvoldoende sturing om incidenten te voorkomen, tijdig in beeld te krijgen en effectief te corrigeren.

De accountant kan controleren of wat een onderneming zégt over deze dimensies ook daadwerkelijk klopt. Door het aantal integriteitscursussen te tellen, compliance procedures na te lopen en te zien of een klokkenluider ergens terecht kan. Maar dat hij tegemoet kan komen aan de échte behoefte, een zelfstandig en kwalitatief oordeel of een onderneming en haar leiding deugt, lijkt onwaarschijnlijk.

Het (al dan niet bewust) wekken van maatschappelijke verwachtingen die vrijwel zeker teleurgesteld gaan worden, creëert daarom het gevaar dat het toekomstig vertrouwen in de beroepsgroep nog verder onder druk komt te staan.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Jan-Willem Wits is zelfstandig communicatieadviseur en werkt onder andere voor uiteenlopende opdrachtgevers in de accountancy.

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.