Opinie

Prijs-kwaliteitverhouding controle daalt

Recent Amerikaans onderzoek laat zien dat de audit fee niet stijgt bij toenemend controlerisico. Ook in Europa zouden de prijs-kwaliteitsverhouding van de accountantscontrole moeten meten. Helaas schiet de beschikbare informatie te kort.

In de laatst week van januari bracht AFM het heugelijke nieuws dat de kwaliteit van de verslaggeving is verbeterd. Bijna gelijktijdig verscheen een rapport dat gewag maakt van omzetverbetering bij de big four.  De vraag is nu of de omzetstijgingen ook daadwerkelijk kwaliteitsverbeteringen inhouden. Een recent paper van vier Texaanse onderzoekers geeft aanleiding tot twijfel.

Het onderzoek (verricht in de VS) laat zien dat de prijs-risico-verhouding zich sinds de crisis om zich heen greep ongunstig ontwikkelt.  Met name de bij een wisseling van accountantskantoor gevraagde prijzen blijven achter bij het gelopen risico. Deze bevinding zou aanleiding moeten zijn om ook in Nederland te bezien hoe de auditinspanning zich verhoudt tot het auditrisico.

Dit te meer omdat accountants zelf hun zorgen uitspreken over een race to the bottom bij de prijsvorming. Helaas bevestigen discussies in de krant en blogs van beroepsgenoten op Accountant.nl dit beeld in Nederland. Zelfs individuele accountants van de kantoren delen - anoniem - graag hun zorg over dit fenomeen. Zo werd mij toevertrouwd dat ook de laatste van de big four nu ‘om' is als het gaat om prijsdaling.

Is dit roddel, selectieve waarneming of de waarheid? In de VS werd deze vraag geschoond van meningen bekeken. De Texaanse onderzoekers Brant Christensen, Thomas Omer, Nathan Sharp en Marjorie Shelley keken over de periode 2006-2010 naar de audit fees van de vier grote kantoren en het risico dat mogelijk misleidende financiële rapportages de wereld in werden gestuurd.

De gefactureerde audit fees ontleenden de onderzoekers aan de jaarrekeningen van de ondernemingen. De risicofactoren werden ontleend aan de Accounting and Governance Risk (AGR) index die Audit Integrity LLP jaarlijks publiceert. Deze index is berekend op basis van de volgende factoren: (1) kosten, (2) omzet, (3) risicovolle gebeurtenissen, (4) governance, en (5) waardering van bezittingen en schulden.

Elk van deze risicofactoren wordt bepaald door deze langs drie dimensies te evalueren: (1) procentuele verandering van de factor ten opzichte van het afgelopen jaar, (2) het aantal standaarddeviaties waarin de factor afligt van het branchegemiddelde en de (3) volatiliteit in de factor over de afgelopen 8 kwartalen.
Hieruit volgt een jaarlijks risicoscore (index) voor elk bedrijf. Uit eerder onderzoek is gebleken dat deze maatstaf een voorspeller is van fraude en restatements.

Hoewel de data zijn verzameld door een commercieel instituut, is men volkomen transparant over de maatstaf. Een whitepaper waarin alle berekeningen worden verantwoord, kan zonder problemen worden opgevraagd. De onderzoekers Richard Price, Nathan Y. Sharp and David A. Wood lieten in 2011 zien dat de AGR sterk voorspellend is voor fraude.

Brant Christensen en collega's bekeken voor de periode 2006-2010  hoe de verhouding audit fee-AGR zich in de tijd ontwikkelt. Het goede nieuws uit dat onderzoek is dat hoger risico en audit fee inderdaad positief met elkaar samenhangen. Kantoren lijken dus meer werk te maken van hun audit als het risico toeneemt.

Het slechte nieuws is dat deze associatie afneemt naarmate de crisis vordert. Terwijl over de jaren 2006 en 2007 de relatie tussen audit fee en risico positief en statistisch significant is, is dit over de jaren 2008-2010 niet langer het geval. Een uitzondering op deze trend vormen de gespecialiseerde accountants (bijvoorbeeld in de financiële sector).
Kortom: de resultaten duiden op een alarmerende terugval in de prijs-kwaliteitverhouding, tenzij we aannemen dat dezelfde kwaliteit tegen een lagere prijs kan worden geleverd.

Het wordt tijd dat we dit onderzoek ook in Nederland uitvoeren, of beter in Europa. Ik ben onmiddellijk op zoek gegaan naar data. Tevergeefs. Terwijl AGR-data voor Europese bedrijven (mondjesmaat) voorhanden zijn, is er in de publieke databases (zoals Audit Analytics) maar weinig te vinden over audit fees van Europese bedrijven. Die gegevens moeten dus helaas handmatig worden verzameld.

Ik ben bang dat we daarom nog een tijdje moet wachten op de resultaten van dit onderzoek. Op het gebied van publieke informatie, standaardisering en ondernemingen die dit soort data ontsluiten, liggen we nog altijd ver achter bij de Verenigde Staten.

Omdat het belangrijke marktgegevens betreft, ligt hier een schone taak tot ontsluiting bij AFM (niet-oob's en oob's) en de Europese koepel van beurstoezichthouders ESMA (OOBs). Het geld dat nodig is om de data te verzamelen, kunnen deze instituten zich wel permitteren. Openbare beschikbaarstelling wordt vervolgens zeer op prijs gesteld.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Jan Bouwens is hoogleraar accounting UvA en research fellow University of Cambridge.

Gerelateerd

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.