Hoe openbaar is het openbare beroep?
Zo'n veertig procent van alle accountants is werkzaam in het zogeheten 'openbaar beroep'. Maar hoe openbaar is dat beroep eigenlijk?
Het negeren van de roep om transparantie laat het openbare karakter steeds verder verbleken.
De controleverklaring is het belangrijkste visitekaartje waarmee de externe accountant in het daglicht treedt. Wie deze verklaring leest, vindt niettemin een ondoordringbare standaard-tekst die met mitsen en maren verzekert dat het wel goed zit met de jaarrekening. Een oud-collega zei altijd dat het zelfs nog beknopter kan en dat je ook zou kunnen volstaan met "een sierlijke krul bij de jaarrekening en de tekst: gecontroleerd en akkoord bevonden". Niet omdat de accountant verder niets te zeggen heeft, maar omdat hij dit vanwege de geheimhoudingsplicht slechts kan delen met directie en commissarissen.
De recent voorgeschreven aanwezigheid van de accountant bij de aandeelhoudersvergadering lijkt evenmin te leiden tot een dialoog vol spraakwatervallen. De accountant mag iets toelichten over de controlemethodiek, maar bij de echt spannende vragen raken monden al snel met meel gevuld. Alleen als een commissaris pertinente onjuistheden debiteert over hetgeen de accountant en petit comité heeft gedeeld, mag (en moet) de accountant zijn stem verheffen.
Zeker, de geheimhoudingsplicht beperkt de bewegingsruimte om te communiceren. Maar wat hierbij wringt is dat in de perceptie van de buitenwereld de externe accountant zich een openbare beroepsbeoefenaar noemt, maar ondertussen de kaken het liefst stijf op elkaar houdt. Ook wanneer het gaat over zijn eigen werkzaamheden.
Dit wordt steeds moeilijker vol te houden nu het maatschappelijk verkeer zich in toenemende mate afvraagt aan wiens kant de accountant nu eigenlijk staat.
Het verschoningsrecht van een advocaat is te volgen - advocaten dienen alleen het belang van de cliënt, zelfs wanneer dat haaks staat op maatschappelijke belangen. En van artsen vragen wij geheimhouding omdat niemand wil dat privacygevoelige informatie op straat komt.
Maar voor de accountant ligt het anders. Vanuit zijn openbare verantwoordelijkheid kan het niet zo zijn dat publieke verantwoording steeds uit de weg wordt gegaan, louter omdat dit strijdig zou zijn met particuliere bedrijfsbelangen. Gecombineerd met het feit dat de onderneming de rekening betaalt wordt de stilte van de accountant al snel gepercipieerd als een duurbetaalde zwijgplicht om relevante informatie achter te houden.
Om maatschappelijke verwachtingen niet langer te frustreren, zouden accountants - net zoals bij hun adviescollega's binnen de kantoren het geval is - kunnen kiezen voor een strikt vertrouwelijke rapportagelijn; bijvoorbeeld alleen aan de commissarissen of, zoals de Amerikaanse hoogleraar Joshua Ronen oppert, aan een verzekeraar die de jaarrekening vervolgens voorziet van een Financial Statement Insurance (een voorstel dat nog eens uitdieping verdient).
Misschien komt daarmee een einde aan een nobele traditie van het openbare beroep, maar het zou wel tot veel verheldering leiden.
Als het accountantsberoep het openbare karakter wél koestert als een onmisbaar kroonjuweel, zullen nieuwe wegen moeten worden gezocht. De geheimhoudingsplicht kan niet voortdurend het laatste woord krijgen.
Een alternatief is bijvoorbeeld dat gecontroleerde organisaties in voorkomende gevallen de accountant vrijwaren van de onderling overeengekomen confidentialiteit (want meer is het niet).
Mocht een onderneming dat niet willen, dan kan de accountant verklaren graag bereid te zijn om openheid van zaken te geven maar helaas moet doorverwijzen naar de onderneming. Een beetje bedrijf belijdt in deze tijd volkomen transparant te willen zijn, dus zal aan zo'n mededeling van de accountant vast geen behoefte hebben.
Zonder ballast van de opdrachtgever zal de accountant dan naar hartenlust met de billen bloot kunnen gaan - er wachten ons nog spannende tijden.