Ondernemer… kuch, …schap
Het is een vast patroon. Als een economie of sector na een dipje weer wat lijkt op te krabbelen, beginnen bestuurders van beursgenoteerde ondernemingen een beetje boven de grond te zweven.
De lijken tuimelen nog her en der uit de kast, overheden kreunen onder tekorten, de cultuur bij financiële instellingen blijkt nog nauwelijks verbeterd, de fraudes rollen over de voorpagina's, maar men doet alsof er alleen nog wat conjuncturele tegenwind is (‘stop met het negativisme en het bashen van de banken!').
De praatjes vanuit de bestuurskamers kennen in zo'n periode een vast repertoire. Ten eerste is er natuurlijk de 'doorgeschoten regeldruk' die het ondernemen zou belemmeren. Tweede favoriet is het streven naar 'excellentie', waarvoor in de Nederlandse polder te weinig waardering zou bestaan. Het derde vaste nummer is misschien het populairst en in elk geval het lachwekkendst: 'er is te weinig ondernemerschap'.
Je zag het toen na het klappen van de internetbubble en de boekhoudschandalen van begin deze eeuw de zaak weer wat opkrabbelde, en je ziet momenteel weer, nu veel mensen geloven dat de ergste gevolgen van de financiële crisis achter de rug zijn. 's Lands topwerknemers stellen dat het hun medeburgers ontbreekt aan ondernemerschap en risicobereidheid.
In 2005 schreef ik al eens over toenmalig Philips-topman Gerard Kleisterlee, die toen kritiek uitte op de risicomijdende inborst van de gemiddelde Europeaan, en de Amerikanen ten voorbeeld stelde: "Vastigheid en zekerheid zijn voor veel van hen geen primaire overwegingen. Mogelijkheden en kansen benutten die een ondernemend bestaan kunnen bieden, daar gaat het hen om."
De Philips-factor zal wel toeval zijn, maar afgelopen januari sprak de huidige topman Frans van Houten tegenover het ANP soortgelijke teksten. Het ontbreekt Nederlanders volgens de Brabantse topwerknemer vooral aan ondernemerschap: "Er is rijkdom genoeg maar mensen durven hun nek niet uit te steken."
Dat de betreffende pleitbezorgers voor meer ondernemingszin zelf nooit hebben aangedurfd om voor zichzelf te beginnen, is al behoorlijk potsierlijk. Maar het wordt nog potsierlijker als je de cv's van deze mannen bekijkt. Je zou gezien hun praatjes minstens een gedurfd carrièreverloop verwachten. Nee dus.
Een nadere blik op het cv van Kleisterlee leerde dat hij na zijn studie elektrotechniek (in Eindhoven) sinds 1974 nergens anders had gewerkt dan in loondienst bij Philips. Van Houtens cv zindert daarmee vergeleken van onstuitbare ondernemingsdrang: hij was er in 2009-2010 namelijk even tussenuit voor een klus bij ING. Maar verder, u voelt het al, werkte ook hij sinds 1986 louter en alleen bij Philips.
Van Houten en zijn collega-topbestuurders - het verschijnsel is geenszins beperkt tot de twee genoemde voorbeelden - zullen zeker capabele mensen zijn en nuttig werk doen. Maar met ondernemerschap hebben hun activiteiten niets te maken. Als ik dit soort mannen hun stoere borrelpraat hoor debiteren, krijg ik extra bewondering voor die vele honderdduizenden mkb'ers en zzp'ers die voor eigen rekening en risico hun eigen broek ophouden, zonder goudgerande belonings- en vertrekregelingen als veilige corporate bretels. Als werknemers die zich werkgever mogen noemen zichzelf op de ondernemerstroon hijsen, is alertheid geboden. Veel problemen komen immers voort uit dat verkeerde zelfbeeld.
Deze bijdrage is ook als column geplaatst in het maartnummer van Accountant.