Opinie 18 juni 2015

Overheidsverslaggeving: wie kul zaait zal kul oogsten

De argumenten van het ministerie van Financiën tegen invoering van het baten-lastenstelsel voor de overheid lijken op een repeterende plaat.

De reactie van Financiën op Kamervragenover het onderwerp is een bekend kluitje-in-het-riet verhaal. Dat krijg je als je een Houten Klaas kas/verplichtingen-rapporteringssysteem doeltreffendheid wilt toedichten.

Tijdens de verhoren van de Commissie de Wit bestempelde ik het huidige verslaggevingsstelsel als ‘misschien-niet-stenen-tijdperk maar wel middeleeuws’. De minister heeft echter zelfs geen tijd voor excuses aan Luca Pacioli, de Italiaanse onverlaat die eind middeleeuwen het dubbel boekhouden schijnt te hebben uitgevonden.

We gaan niet alle argumenten uit het verleden herhalen. Maar nu we een minister van Financiën hebben met een Nederlandse en een Eurozone pet op, die (verdiend) een verlenging van die dubbelrol ambieert na 30 juni, die het accountantsberoep (even verdiend) soms verwijtend toespreekt over kwaliteit en transparantie, en die vanuit zijn Eurozone-functie toch als eerste mag begrijpen dat je niet alsmaar kunt hameren op een sterkere (Banken) Unie zonder er bij te zeggen dat de financiële huishouding van zo’n gemeenschappelijke zone schreeuwt om een gemeenschappelijke taal en dat dat evenzo geldt voor de nationale overheden, nemen we even de kans hem daarop aan te spreken.

Het kas-en-verplichtingenstelsel waar 'Den Haag' nu al decennia zo aan hangt, ontneemt de belastingbetaler een adequaat zicht op niet alleen big tickets zoals de sociale paragraaf van BV Nederland, maar ook op de financiële staat van een staatshuishouding die zich steeds verder verweven ziet in complexe (latente) internationale financiële constructies. Die laatste komen we nu slechts off balance sheet tegen als een exponentieel gestegen latente verplichting in een voetnoot. Let wel: we praten hier over torenhoge internationale verplichtingen met een niet te onderschatten risicoprofiel.

Hoe gek het kan worden blijkt uit de jaarlijkse mentale spagaat van onze minister die enerzijds als voorzitter van de Eurozone de balans aftekent van het European Stability Mechanism (ESM) waarop een activa figureert van ruim 620+ miljard (het niet opgeroepen kapitaal van de ESM), maar waarvan de nationale tegenpost niet te vinden is, in de Nederlandse (36 miljard euro) noch in de Griekse (18 miljard euro) staatsschuld. Alleen als een (alweer) off-balance sheet kattenbelletje.

In het meest pregnante geval van dit moment, Griekenland, leidt dat tot een boterzacht activa met onderscheiden gevolgen voor stakeholders. En dat met bedragen waarvan de enkelvoudige boekhoudkundige behandeling Pacioli in zijn graf zou doen tollen.

In de ESM-verslaggevingstaal is die vordering op Nederland van 36 miljard ‘kat-in-het-bakje’. Maar voor de Nederlandse overheidsverslaggeving en die van alle andere Eurozone-landen is het dus slechts een voetnoot in de overheidsverantwoording. Deze inconsistente positie heeft een beperkte houdbaarheidsdatum. En je lost hem niet op door dit soort verschillen maar te laten voor wat het is.

Tja, en dan de argumenten van Financiën tegen invoering van een batenlastenstelsel.

Allereerst het feit dat het batenlastenstelsel oordeelsgevoeliger is. Stel je voor zeg, dat we ook nog onze hersenen moeten gebruiken of, worst case scenario, dat de deskundigen het oneens zouden zijn! Het is een drogreden. Alsof de keuze van het verslaggevingskader zelf niet het belangrijkste eerste oordeel is en we vervolgens de verslaggeving van ieder oordeel kunnen strippen.

Het argument gaat ook in tegen de plannen van de International Accounting Standards Board (IASB) om het voorzieningenstelsel minder korte-termijnmechanistisch te maken en meer dynamisch, economisch relevant en oordeelsgevoelig. Het argument van Financiën is slechts een rookgordijn dat ons het zicht ontneemt op het werkelijk oordeel dat hier wordt uitgesproken: 'Wij prefereren precisie over relevantie omdat het ons makkelijker uitkomt.'

Dan zijn er nog wat oneigenlijke argumenten over de vertraging van de invoering (door wie of wat veroorzaakt?) van EPSAS, het door de Europese Commissie gewenste baten-lastenstelsel voor Europese overheden.

En oh ja, dan zijn er nog de door Financiën genoemde evoluerende (macro-) rapporteringseisen van de Europese Monetaire Unie (EMU) die als substituut voor EPSAS zouden kunnen dienen. Als dat argument al zou gelden, kunnen we op microniveau ook overgaan op het elimineren van managementinformatiesystemen: we doen toch ook al aan externe financiële rapportering?

Hier worden ambtelijk-politieke spelletjes gespeeld met de essentiële randvoorwaarden voor een bloeiende EU/Eurozone economie. Die wordt mede mogelijk gemaakt door twee kwaliteitsverslaggevingsvleugels die we niet van elkaar kunnen en moeten scheiden: die van de overheid en de private sector. Er is een steeds sterkere samenhang tussen die twee. Vooral nu we ook nog met veel crisispijn de too big to fail en bail out component in die economie hebben onderkend.

Wie kul zaait zal kul oogsten. Maar dat kan toch niet de bedoeling zijn.