Baantjes trekken
De professionele verontwaardiging van NBA-directeur Berry Wammes, in reactie op het streven van de Monitoring Group om het vaststellen van de accountancystandaarden bij de beroepsgroep weg te halen, was voorspelbaar. Een bommetje, aldus een boze Wammes, dat volkomen onverwacht en onnodig tot ontploffing is gebracht. Toch zijn de voorgestelde maatregelen gewoon een volgende stap in een proces dat al jaren gaande is.
Het was een opvallende keuze van Wammes om accountants voor te stellen als bedaard zwemmende bejaarden die de schrik om het lijf krijgen door wild in het water springende kwajongens onder leiding van AFM-baas Gerben Everts. Zo wordt het beeld van een grijze beroepsgroep die vooral met rust gelaten wil worden - waarschijnlijk onbedoeld - versterkt. Het is de Monitoring Group er juist om te doen de 'status quo' te doorbreken. Met hun voorstellen bouwen zij bovendien verder aan de definitieve kanteling van het accountantsgebouw:
Zelfregulering nadert het einde van zijn levenscyclus
Accountants hebben een eeuw lang hun eigen boontjes mogen doppen. De overheid bood voor deze zelfregulering wettelijke bescherming met een erkende beroepstitel, verplichte accountantscontroles en de publiekrechtelijke status van de beroepsorganisatie(s). Met het 'verlengde' toezicht van de AFM op accountantsorganisaties begon die professionele autonomie al af te brokkelen. Dat sloot naadloos aan bij toenemende maatschappelijke scepsis rondom zelfregulering in het algemeen. Slagers die hun eigen vlees keuren en richtlijnen die de beroepsgroep zelf altijd net het meeste profijt opleveren en vooral nooit echt pijn doen. Dat de AFM eraan te pas moest komen om het betonrot in de kwaliteitsbeheersing aan te tonen die de sector zelf nooit heeft willen zien (of durven benoemen), zette definitief de bijl aan deze zelfregulering. Het lijkt bijna onafwendbaar dat de NBA over enige tijd gewoon een branchevereniging voor (openbare) accountants-organisaties zal zijn, wat volgens menig buitenstaander nu al het geval is. Misschien met een eigen gedragscode, maar de spelregels die er echt toe doen stelt de wetgever wel vast.
Accountants dienen primair een publiek belang
Het meest hardnekkige misverstand dat accountants maar niet echt willen begrijpen, is dat alle stakeholders verwachten dat het publieke belang voorop staat. Niet de gecontroleerde onderneming, maar het maatschappelijk verkeer is de feitelijke opdrachtgever. Dat is nu belegd bij de raad van commissarissen, maar veronderstelt wel dat ook de RvC zich als een kritische en onafhankelijke toezichthouder opstelt. Zelfs de RvC's van sommige accountantskantoren lijken daarmee nog wat moeite te hebben.
Accountants zeggen het primaat van het publieke belang van harte te onderschrijven, maar in de praktijk komt er weinig van terecht. "Wat kunnen wij voor u betekenen?", vraagt een big four-kantoor op de eigen website in de sectie over audit. "Als (middel)grote onderneming bent u wettelijk verplicht uw jaarrekening te laten controleren. De accountants van (…) controleren of uw jaarrekening de financiële positie van uw organisatie correct weergeeft en voldoet aan alle regels. Daarnaast geven wij u praktische adviezen over kansen en risico's voor uw onderneming", komt er vervolgens als antwoord. Ogenschijnlijk niets mis mee, maar het demonstreert dat controlewerkzaamheden nog steeds in de markt worden gezet als dienstverlening voor de bedrijven die de rekening betalen. Het maatschappelijk verkeer als primaire opdrachtgever of zelfs maar de RvC als eindbaas komen nergens ter sprake.
Accountants lukt het niet om te veranderen
"Zijn jullie daar nog steeds mee bezig?", vroeg een communicatiegoeroe enkele jaren geleden tijdens een gesprek over integrated reporting lachend. "Daar hoorde ik in de jaren tachtig van de vorige eeuw al over.' Ik was zelf ook licht verbijsterd om in een verslag over de Accountantsdag 2017 te lezen: "Ook de oproep van Arjan Brouwer om niet alleen naar de financiële maar ook naar de niet-financiële huishouding te kijken, sprak Gortemaker aan."
In een wereld waarin al decennia consensus bestaat dat het financiële huishoudboekje misschien maar tien procent van het verhaal rond de waarde en gezondheidstoestand van een onderneming vertelt, lukt het accountants niet om instrumenten te ontwikkelen om niet-financiële data te verifiëren en zekerheid te verschaffen over meer dan alleen de kassabonnetjes. Het is volstrekt begrijpelijk dat de Monitoring Group het nu wel genoeg vindt en zelf de standaarden vast wil leggen waaraan een accountantscontrole vanuit gebruikersperspectief dient te voldoen.
Zelfoverschatting
Het grootste probleem bij de kritische reflex van Berry Wammes is dat het wederom de chronische zelfoverschatting van de beroepsgroep blootlegt. Gerben Everts heeft in politiek Den Haag tien keer meer gezag dan alle big four-bestuursvoorzitters bij elkaar. Accountants zijn kansloos tegen een brede coalitie van instellingen als de Wereldbank en de Europese Commissie, overheden, toezichthouders en misschien ook wel investeerders die het anders willen.
Het verzet tegen de plannen van de Monitoring Group doet denken aan de hardnekkige pogingen van de sector om de 'Plasterk-amendementen' (scheiding controle en advies, periodieke rotatie) van tafel te krijgen. Hemel en aarde werden bewogen om het tij te keren, Actal kreeg een brief gedicteerd waarin voor forse lastenverzwaring werd gewaarschuwd, het einde van de wereld was nabij. Toch passeerden de amendementen moeiteloos de Tweede Kamer. Een kabinetsformatie leek nieuwe kansen te bieden. Een voormalig big four-bestuursvoorzitter meldde in de wandelgangen trots dat VNO-NCW het schrappen van de Plasterk-amendementen tot topprioriteit rekende en zelfs een oud-premier zou eraan te pas komen om dit in het regeerakkoord te lobbyen. Navraag bij een ooggetuige leerde dat het onderwerp tijdens de formatieonderhandelingen nog niet als voetnoot aan bod was gekomen. Bedrijven waren uiteindelijk zelfs goedkoper uit door de kantoorroulatie. Ook de scheiding van controle en advies is in de markt probleemloos geadopteerd.
Het lerend vermogen van de NBA blijkt beperkt, want ook nu komt Wammes met zinnen als: "Met dit voorstel wordt een wig gedreven in een gedragsode die door accountants wereldwijd gemeenschappelijk wordt gedragen. De vraag is welke prijs bedrijfsleven en politiek hiervoor gaan betalen." Nou, geen enkele prijs dus. Het zal het bedrijfsleven worst wezen.
Met het voortdurende tekortschieten om de boel zelf op orde te brengen, de juiste prioriteiten te stellen en volstrekt logische hygiënemaatregelen door te voeren, heeft de beroepsgroep zichzelf buitenspel gezet als een serieuze gesprekspartner. De enige boodschap die de sector voortdurend uitdraagt is: "Waarom moet het toch allemaal anders?" Inderdaad, net als bejaarden die rustig hun baantjes willen blijven trekken en niet door hebben dat de wereld om hen heen volledig is veranderd.