Opinie 17 maart 2017

Controleleer van een 'agentenbetaling'

De controle van agentenbetalingen blijft aandacht vragen. Daarbij speelt het onderscheid tussen corruptierisico's en aanwijzingen van corruptie een rol. Wanneer is een accountant klaar met zijn werk rondom het inschatten van risico’s op het gebied van corruptie?

Onlangs is het vraagstuk van agentenbetalingen en de mogelijk daarmee verband houdende corruptierisico's wederom onder de aandacht gekomen. De maatschappelijke discussies die daarover gevoerd worden, worden vaak vertroebeld doordat aanwijzingen van corruptie en het inschatten van risico's op het gebied van corruptie op één hoop worden geveegd. Een sappig verhaal dat ontdekt wordt na bijvoorbeeld een strafrechtelijk onderzoek, wordt dan gereflecteerd op het werk dat de accountant verricht in het kader van zijn controleopdracht. De controlestandaarden zijn helder als er een aanwijzing is van fraude en/of het overtreden van wet- en regelgeving: aard en omvang en ook de gevolgen voor de jaarrekening moeten tot op de bodem worden uitgezocht. Maar geldt dit nu ook voor het inschatten van corruptierisico's?

Een voorbeeld: een onderneming verkoopt kapitaalsintensieve machines en breidt zijn markt uit in Hongarije. Om dat succesvol te laten zijn is het noodzakelijk een lokale partner aan te haken. Die kent de markt en verricht lokale operationele werkzaamheden (onder andere contractering, inhuur transport). Er wordt gekozen om dit te doen via een joint-venture, waarbij de lokale partner recht heeft op 10 procent van het joint-venture resultaat. Bij een resultaat boven een bepaald niveau krijgt de lokale partner 12,5 procent van het joint-venture resultaat. Naast een winstafhankelijke vergoeding, die gezien kan worden als een soort succesfee, brengt de lokale partner via zijn management-vennootschap € 140.000 in rekening bij de joint-venture. Dit in verband met operationele kosten, waaronder het salaris van een management assistent.

In het eerste jaar heeft de accountant kennis genomen van relevante documentatie van de oprichting van de joint-venture, waaronder een screeningsrapport van de lokale partner. De verwachtingen over de markt waren laaggespannen. De uitgaven zijn in dit eerste jaar dan ook beperkt. In het tweede jaar zijn de winsten van de joint-venture echter wel significant, er wordt vier miljoen euro aan winst uitgekeerd aan de lokale partner. De oorzaak van de enorme winststijging wordt met name veroorzaakt door fiscale maatregelen, die het investeringsklimaat voor de betreffende machines in Hongarije verbeterden.

In het kader van de controle verifieert de accountant in dat tweede jaar de betaling aan de lokale partner door kennis te nemen van de joint-venture overeenkomst, het besluit tot uitkering van het resultaat van de joint-venture en de facturen in verband met de operationele kosten, zoals die verantwoord zijn in de joint-venture administratie. Ook stelt de accountant het verband vast tussen de winstuitkering aan de lokale partner en de gerealiseerde verkopen van machines door de joint-venture.

In verband met specifieke factoren, die verband houden met het inschatten van het corruptierisico (grootte van de uitkering aan de lokale partner, verkopen in een regio waarvoor er een hoger corruptierisico wordt gepercipieerd) voert de accountant aanvullende controlewerkzaamheden uit. Die liggen op het gebied van:

• het kennisnemen van de administratie van de lokale partner (op basis van het audit recht zoals opgenomen in de joint-venture overeenkomst): de € 140.000 wordt onderbouwd met verantwoorde salariskosten en kleinere operationele uitgaven. Er vindt voorts een winstuitkering door de lokale partner plaats naar privé, voor twee miljoen euro. Die winstuitkering is adequaat onderbouwd.
• het kennis nemen van een geactualiseerd integriteitsonderzoek naar de lokale partner, op basis van openbare bronnen onderzoek. Er worden ten aanzien van deze lokale partner geen aanwijzingen van niet-integer gedrag geïdentificeerd.

Op basis van de geschetste casus en de algehele evaluatie van de tone at the top van de onderneming, schat de accountant het corruptierisico in verband met de betalingen in de joint-venture laag in.

De vraag is nu of de accountant voldoende en geschikte controle informatie heeft verkregen om een redelijke conclusie te trekken waarop hij zijn oordeel kan baseren. De verantwoorde geldstroom is adequaat onderbouwd door middel van relevante documenten. Verder heeft hij op basis van het onderkennen van specifieke factoren aanvullende werkzaamheden uitgevoerd, waarbij geen aanwijzingen zijn verkregen op bijvoorbeeld het overtreden van wet en regelgeving op het gebied van corruptie.

Wat is voorts de waarde van een auditrecht, als er bewust gekozen is om een partij om te kopen? Zullen de transacties dan transparant in de vennootschap van de lokale partner verantwoord zijn? Moet een accountant voorts 'een oordeel' hebben over de hoogte van de vergoeding aan de lokale partner, of moet hij de hoogte alleen bezien vanuit het inschatten van het corruptierisico? En wat als de onderneming geen lokale partner kiest, maar verkoopmanagers aanstelt die een variabele beloning ontvangen op basis van verkoopresultaten. Moeten we dan ook een auditrecht in de arbeidsovereenkomst opnemen?

Zijn er 'beperkingen in de controle' ten aanzien van de deugdelijke grondslag? Zo ja, hoe kunnen die dan worden weggenomen? Benieuwd of onderzoekers van financiële informatie daar een mening over hebben.