Opinie 15 januari 2018

Begin opnieuw!

Met welk structuurmodel moet de accountancy verder? Overtuigd van de publieke taak houdt de beroepsgroep vast aan 'de hoeder' als uitgangspunt. Het publiek blijft echter op haar hoede voor deze 'onafhankelijke' corporate controllers of fake-ambtenaren in krijtstreep; vlees noch vis. Net welk perspectief je kiest, de spiegel of het raam.

Vooral de sensatie en perceptie bij het publiek brengt de accountant ten val. Als vangnet vlechten we verbeten verder aan meer regels, strenger toezicht en complexere procedures. Kom uit die droom! Zolang voor de accountant sprake blijft van vrijwaring voor fraude - je kunt niet controleren wat je niet ziet - en verschoning voor fouten - naar eigen oordeelsvorming niet materieel, dus niet vermeldenswaardig - jouwt het publiek de accountant uit als er een schandaal naar buiten komt. Stiekem heeft men zelfs nog enige bewondering voor de ondernemer die het eigenlijk deed. Bij Van der Valk was het immers nog nooit zo druk.

Pas als het een openbare instelling is, de overheid, een ziekenhuis of een ‘als van het publiek beschouwd’ bedrijf, zoals onze banken en Neerlands trots aan de beurzen, dan zijn bestuurders, accountants én commissarissen allemaal fout! Vooral van de accountant duldt het publiek namelijk geen vrijwaring, verschoning of een ander ‘regeltjes-excuus’. Bloed wil men zien. Volksfeest rond het schavot. Sinds het controleursberoep wettelijk is geregeld staat men op scherp. Wat is echt en wat is fake aan zo’n ‘onafhankelijke’ accountant? Het publiek gromt, brult en verscheurt.

Heden woedt de verbeteringsnood in het oude systeem. Uiteindelijk een non-discussie, want in onze technologische toekomst verschuift de controle naar datascience met een realtime jaarrapport op elk gewenst moment. De accountant rapporteert dan nog slechts, want het verklaren is aan de slimme algoritmes.

In sommige beroepen sterven de procedures echter nooit. Eenmaal ingesteld blijven ze eeuwig bestaan en bij wijzigingen vervangen we niet, maar maken we juist extra regels om rond het oude systeem te kunnen blijven werken. Stapelen, stapelen! Vooral bij wetgeving, belastingstelsels en goedkeuringsprocessen zie je dit fenomeen. Pijnlijk zichtbaar in de zorg, waar de regeldruk de spuigaten uitloopt en de zorg juist verdrukt in plaats van verlicht. De accountant is ook een absolute prijswinnaar van ons ijverige gestapel. Steeds meer procedures, die efficiëntie juist verminderen en mensen steeds meer frustreren. Heel moeilijk om het gestapelde systeem echt te veranderen.

Nadenken over andere structuurmodellen vind ik een supergoed idee. Zet hem op, Stuurgroep Publiek Belang! Maar onthoud dat concepten bedacht op het bestaande niet zullen gaan vliegen. Het leidt alleen maar tot meer gestapel, bedacht door de stapelaars. De  echte oplossing voor het probleem is namelijk om alles te dumpen en helemaal opnieuw te beginnen. Omwille van de oorspronkelijke bedoeling van het beroep, met de waarheid als plicht.

Het doel is dan een innovatief controlestelsel te bedenken, met redelijke tarieven, geen ingewikkelde categorieën en eenvoudige regels of algoritmes; passend in huidige maatschappelijke, technologische en economische overwegingen. Bovenal meer toekomstbestendig dan het huidige stelsel.

Dit betreft natuurlijk een creativiteitsoefening ‘Building from scratch’ en is stap 1. Daarna pas komt het moeilijke deel. Het nieuw ontworpen accountantsberoep, controlestelsel en verdienmodel verschilt vermoedelijk ingrijpend van het oude model. Het lijkt er niet eens meer op. Vervolgens rijst de vraag hoe dat te gaan integreren in het nu bestaande stelsel van wetten, organisaties en instituten. U raadt het al, dat zal verwoestend zijn.

En daar zit de waarschuwing dan ook. Als de huidige beroepsgroep niet verandert, zal de jongere generatie de nieuwe modellen weldra lanceren. Beter nog, dat is in ontwikkeling. Het beroep verandert namelijk al, misschien sneller dan de beoefenaren willen, wensen of kunnen.

Bij discrepanties in de marktkrachten van vraag en aanbod ontstaan vaak de mooiste nieuwe producten, diensten en oplossingen. Noem het innovatie of disruptie. Let wel, ook de accountancy valt te uberen, bookingen, netflixen of te bol.commen. Want ondanks macht, positie en poot in het establishment wereldwijd, rust er geen patent op de accountantsdienst en is het voorlopig  nog geen overheidstaak.

Naar ik hoop treft het beroep met een tijdige draai toch nog een self-defeating prophecy.