Opinie

Zelflerende computers: niet afschrijven maar bijschrijven?

Zijn traditionele methoden voor verslaggeving - zoals het afschrijven op activa - eigenlijk nog wel houdbaar? Waarschijnlijk niet, als we daadwerkelijk een wereld binnengaan met exponentiële groei, singulariteit, machine learning en nog wat meer van die baanbrekende ontwikkelingen.

Stel, je investeert twee miljoen euro in een zelflerende boekhoudrobot. Die robot kan in eerste instantie alleen wat eenvoudige taakjes aan, zoals facturen uitsturen en betalingen voorbereiden. De robot observeert wat controllers doen en is een maand later in staat een complete administratie te voeren en ook keurig maandelijks een managementrapportage op te leveren. Maar de robot is dan nog lang niet moe en wil meer leren. Binnen korte tijd leert hij (of zij?) hoe cfo's afwegingen maken over investeringen en andere strategische beslissingen en neemt dan ook die taken over.

Vraag: wat doe je dan boekhoudkundig met die twee miljoen euro? De traditionele manier is dat je de aanschafwaarde uitsmeert over de economische levensduur, net zoals je met gebouwen of auto's doet. Een gebouw wordt dan grofweg in een jaar of twintig afgeschreven, een auto vaak ergens tussen de drie en vijf jaar. Maar hoe zit dat dan met het zelflerende systeem? Dat tart eigenlijk alle boekhoudkundige wetten over afschrijvingstermijnen en restwaardes. Immers: omdat zo'n systeem steeds slimmer en functioneler wordt, neemt de economische waarde in de loop van de tijd niet af, maar toe.

Het is een intrigerende principiële vraag, onlangs gesteld door Stuart Kirk (Deutsche Asset Management) in een opiniestuk in de Financial Times. En het antwoord is op het eerste gezicht eenvoudig: natuurlijk moet je een systeem dat steeds slimmer wordt niet afschrijven, want dat zou een grove miskenning zijn van de toename van de waarde. Maar toch is afschrijven momenteel wel verplicht volgens de boekhoudregels.

Kirk gooit een steentje in de vijver, door zich af te vragen of de hoge koers-winstverhoudingen van veel techaandelen op de beurs niet een relatie hebben met dit fenomeen. Zijn redenering: de activa van de techbedrijven zijn steeds slimmer aan het worden, maar worden nu op papier juist minder waard. Daardoor lijkt het alsof aandelenkoersen de pan uit rijzen, maar gecorrigeerd naar een boekhoudkundige benadering die meer recht zou doen aan de echte waarde-ontwikkeling is dat dan juist niet het geval. Zouden we die redenering doortrekken, dan zouden we dus in plaats van afschrijven voortaan gaan bijschrijven: de slimme activa worden dan ook op papier steeds meer waard. Dat voelt natuurlijk krankzinnig en staat ook op gespannen voet met het voorzichtigheidsprincipe, een van de pijlers onder waarderingsstelsels.

De commentaren onder Kirks bijdrage zijn nogal uiteenlopend en variëren van 'Excellent' tot 'Understands tech, but not economics'. Dat laatste slaat misschien meer op een tweede suggestie van Kirk: dat mens en machine straks zodanig intensief gaan samenwerken dat we op medewerkers moeten gaan afschrijven. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de opkomst van exoskeletten (waar autofabrikant Ford al mee experimenteert) en interfaces tussen menselijk brein en computer. Afschrijven op mensen valt zo mogelijk nog wat lastiger voor te stellen dan het voorbeeld van de zelflerende robot.

Hoe het ook zij, deze vragen markeren mogelijk wel een volgende fase in de discussie over hoe boekhoudkundige waardes vaak miskennen dat het karakter van de economie verandert. Ooit werd de waarde van een onderneming grotendeels bepaald door de waarde van de machines en gebouwen in eigendom. In de laatste decennia van de vorige eeuw werden die steeds minder relevant voor de ondernemingswaarde en waren vooral immateriële activa - merkrechten, octrooien, kennis - bepalend voor de waarde. Mogelijk gaan we nu langzamerhand een volgende fase in, waarin slimme zelflerende systemen bepalend zijn.

Wie kan het zeggen in een wereld waarin de singulariteit - wat ruwweg betekent dat machines slimmer worden dan de mens - aanstaande is. Eigenlijk niemand. Want die singulariteit is nog het beste te vergelijken met een faseovergang, zoals we die kennen in de scheikunde: het smelten van ijs bijvoorbeeld. De manier waarop ijs zich gedraagt lijkt op geen enkele manier op het gedrag van water. Als we maatschappelijk daadwerkelijk zo’n faseovergang doormaken, dan zou ook het hele waarderingssysteem op de schop moeten.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Nart Wielaard werkt op het snijvlak van maatschappij, technologie en bedrijfsleven. Hij brengt complexe ontwikkelingen terug tot eenvoudige en begrijpelijke verhalen en doet dat in de rol van gespreksleider, adviseur en schrijver.

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.