Het moeras van de accountant
Wie kent hem niet, de charmante leugenbaron, de baron von Münchhausen, die zijn kompanen aan het haardvuur imponeerde met zijn belevenissen? Volgens eigen zeggen was hij zo buitengemeen sterk, dat hij zich makkelijk met één arm aan zijn eigen Mozartvlecht - met paard en al - uit het moeras wist te trekken.
Leden van het NBA hebben zeker ook bij het haardvuur gezeten en gedacht: 'Wat hij kan, kunnen wij ook!' En dus zetten ze in op een self cleaning operation: accountants gaan hun eigen performance zelf meten. In het bijzonder willen ze "de kwaliteit van hun controles alsmede de cultuurverandering op kantoor meten". Hoe bizar dit ook klinkt, dat zijn ze echt van plan. Meten lijkt hier het toverwoord. Iedere ook maar een beetje geschoold research methodoloog zal overigens beamen dat het meten van subjectieve zaken als kwaliteit en cultuurveranderingen geen eenvoudige zaak is, zeker wanneer de concepten niet helder operationeel zijn gedefinieerd.
Accountantsorganisaties zijn overigens kampioenen in profilering: met een maximum aan populistische jeukwoorden zoals 'kwaliteitsgerichte cultuur', 'kwaliteitsstelsel', 'kwaliteitsbeleid', 'kwaliteitsbeleving', 'cultuurcomponent' enz. Wazige kretologie kortom - en dit alles wil men nog meten ook. Het valt in dezelfde categorie als het potsierlijke begrip soft controls, dat in de accountancy nog steeds opgeld doet.
Pikant hierbij is natuurlijk dat de accountant - die zichzelf wil controleren - ook nog wordt betaald door zijn opdrachtgever. Een onenigheid kan dan heel gauw financiële consequenties hebben. En dan nog spreken over objectieve metingen.
Interessanter dan de vraag hoe het in godsnaam mogelijk is dat academisch onderlegde professionals zonder blikken of blozen op metingen gebaseerde self cleaning kunnen verkondigen, is het onderzoek naar wat hiervan de oorzaak is. Hoe is de accountancy verzeild geraakt in een, inmiddels haast structurele, situatie van vertrouwensverlies - een beroepsgroep nota bene waarbij vertrouwen centraal zou moeten staan. Voordat er wordt overgegaan tot het oplossen van het vertrouwensprobleem via allerlei Münchhauseniaans broddelwerk, zou eerst de hand in eigen boezem moeten worden gestoken door middel van een diepgaande analyse van hoe, wanneer en waarom men het vertrouwen van de buitenwereld grotendeels heeft verspeeld. Dit vergt introspectie en zelfkritiek - schaarse deugden in de corporate wereld. Vertrouwen, zegt men, vertrekt in galop en arriveert als een slak. Het terugwinnen van vertrouwen, als het al mogelijk is, is doorgaans een proces van jaren. Dat is niet verwonderlijk, gezien de ontwikkelingspsychologische en neurofysiologische basis van vertrouwen. Ontwikkelingspsychologisch gezien behoort vertrouwen tot de vroegste leerervaringen van de baby. Bij een goede zorg leert het kind te vertrouwen. En, spijtig genoeg, bij gebrek daaraan komt wantrouwen en angst daarvoor in de plaats. Wantrouwen en angst kunnen bijzonder lang in bepaalde hersenstructuren worden bewaard.
Vertrouwen kan niet worden teruggewonnen met pseudo-exacte 'metingen'. Daarvoor is aanzienlijk meer nodig. Bescheidenheid bijvoorbeeld, en nederigheid van de sector. Introspectie en zelfkritiek. Empathie en begrip. Dat zijn de eerste bouwstenen voor een omslag in de corporate culture; met deze mindset hoort het te beginnen.
Of kantoren hier uit zichzelf toe in staat zijn? Op grond van eigen observaties ben ik persoonlijk eerder sceptisch. Anderzijds heb ik voldoende accountants met inzicht ontmoet die echt anders willen. Als die initiatieven durven nemen, dan komt de slak langzaam weer thuis.
Gerelateerd
FAR-conferentie over relatie tussen cultuur en controlekwaliteit
De jaarlijkse conferentie van de Foundation for Auditing Research (FAR) staat geheel in het teken van de relatie tussen de cultuur binnen accountantskantoren en...
Tweede Kamer heeft veel vragen over nieuwe accountantswet
De vaste commissie voor Financiën van de Tweede Kamer heeft, als voorbereiding op de behandeling van de Wijzigingswet accountancysector, een flink aantal vragen...
AFM-jaarverslag: Accountant opereert in 'systeem met kwetsbaarheden'
Het accountantsberoep is volop in transitie, maar tegelijk opereert de accountant in een "systeem met kwetsbaarheden". Wel heeft het beroep "significante stappen"...
Wie niet betaalt, maar wel bepaalt
Om audits van topkwaliteit te kunnen leveren moet de prijs omhoog, meent Jan Bouwens. De discussie zou moeten gaan over wie het verschil moet bijbetalen.
Oob-kantoren: 'AFM-onderzoek OKB's versterkt kwaliteit'
De zes Nederlandse accountantskantoren met oob-vergunning staan positief tegenover de uitkomsten en aanbevelingen van het recente onderzoek van toezichthouder AFM...