Opinie 17 juni 2019

Algoritmen: enige orde in het vertoog en de discussie

De verdienste van Tweede Kamerlid Middendorp is dat hij de (politieke) discussie over het gebruik, de controle van en het toezicht op algoritmen heeft geagendeerd. Die discussie is nodig, waarbij hij duidelijk een belangrijke rol voorziet voor accountants.

Zijn pleidooi viel – al dan niet toevallig – samen met een pleidooi vanuit PwC-huize en ook daarin was een duidelijke rol voor accountants voorzien. Het zijn pleidooien waarbij wat mij betreft nuances zijn aan te brengen en waarbij eerst een aantal vragen moet worden gesteld, voordat accountants in beeld komen.

Zodra je dat doet, kan het zo maar voorkomen dat je in een uiterste hoek wordt geplaatst en als (te) kritisch wordt neergezet. Waarbij Middendorp in zijn reactie in het FD het bont maakt door te stellen dat ik een pleidooi heb gehouden om "niets te doen, want we hebben te weinig kennis over die ingewikkelde algoritmen". Middendorps oneliner "hoogleraren accountancy kunnen zich erbij neerleggen dat een effectieve aanpak van algoritmen te hoog gegrepen is voor onze overheid. Politiek en mensen in het land niet" doet het ook goed. Down & out voor Pheijffer denk je, als je zijn commentaar leest.

Jan Bouwens pikt de discussie op deze site op en ook hij ziet een belangrijke rol voor accountants weggelegd, sterker nog: in zijn ogen vervullen zij die al. Ook over de vraag en discussie of accountants assurance bij de inzet van Artificial Intelligence en algoritmen kunnen verlenen, is hij helder: "zonder meer afwijzen van deze discussie" staat volgens Bouwens "gelijk aan het inslaan van een doodlopende weg".

Punt is echter dat ik niet stel dat "we niets moeten doen", "dat ik me bij de situatie neerleg" of "de discussie afwijs". En evenmin ben ik een "doodlopende weg" ingeslagen. Allemaal prachtige quotes, waarmee je iemand makkelijk kunt afserveren. Het doet echter geen recht aan de nuances, vragen en discussiepunten die worden ingebracht. En daarmee niet aan de noodzakelijke discussie over hoe om te gaan met algoritmen. Daarmee doen de discussianten niet zozeer ondergetekende, als wel het door hen besproken onderwerp tekort.

Gelukkig zijn er op deze site meer tegengeluiden te horen. Pieter de Kok beschreef in een paar zinnen de complexiteit en diverse vormen van algoritmen, maar ook de onderschatting van de risico’s ervan. Zijn reactie vereist serieuze aandacht, bespreking en uitwerking. Temeer omdat hij belangrijke waarschuwingen geeft. In zijn ogen is er slechts een handvol accountants dat 'supervised' algoritmen begrijpt en staan bepaalde aanpalende onderwerpen (zoals machine learning) ver weg van het 'accountancy-dna'. Ik heb vertrouwen in de woorden van De Kok, die ik in deze zeker deskundig acht.

Bovendien laten de discussie en de reacties zien dat er diverse onderscheiden rollen kunnen zijn waarmee de accountant te maken kan krijgen, als het om algoritmen gaat. Bijvoorbeeld (en niet limitatief):

• als gebruiker ervan in het kader van de controle;
• als afnemer van door specialisten te leveren diensten ter ondersteuning van de controle;
• als controleur en toezichthouder op het gebruik van algoritmen.

Zomaar een paar rollen, die in de discussie en daarbij aan te halen voorbeelden gemakkelijk door elkaar heen worden gebruikt, maar die wezenlijk anders zijn. Zo is het pleidooi van Middendorp, waar het gaat om de accountant, gericht op diens rol bij de controle en het toezicht op algoritmen en geeft Jan Bouwens het voorbeeld dat accountants in de praktijk al jaren gebruikmaken van de inzet van actuarissen. Dit zijn twee totaal verschillende zaken.

Het is mij te makkelijk om overal waar woorden als 'controle' en 'vertrouwen' opkomen, direct naar de accountant te verwijzen en deze naar voren te schuiven als deskundige en oplossing. Je kunt pas deskundig zijn als je over relevante kennis en ervaring beschikt. Bij het zoeken naar een oplossing behoren alternatieven in ogenschouw te worden genomen.

Zonder orde in het vertoog en de discussie loop je het risico op het bedenken van een schijnoplossing. En waar het accountants betreft: op het verbreden van die vermaledijde en verguisde verwachtingskloof. Daar zit niemand op te wachten. Zou de accountancysector ook niet moeten willen.