Hein Kloosterman

Een toelichting vooraf. In de financiële controle gaat het om het beheersen van de kans op ten onrechte goedkeuren van een niet goed te keuren jaarrekening. Anders gezegd: het risico van ten onrechte goedkeuren van een jaarrekening met een of meer fouten, welke tezamen de omvang van de materialiteit overschrijden.

Het risico (= de kans) op ten onrechte goedkeuren is de statistische onbetrouwbaarheid. De betrouwbaarheid is het complement van de onbetrouwbaarheid.

Het begrip materialiteit is vergelijkbaar met de term 'onnauwkeurigheid'. In termen van steekproeven komt dat neer op: een populatie met een totaal aan fouten ter grootte van (precies de omvang van) de materialiteit is de slechtste populatie die met een kans ter grootte van de onbetrouwbaarheid nog net kan worden goedgekeurd.

Wat de statistische betrouwbaarheid betreft: die 95 procent betrouwbaarheid is breed aanvaard. Dat komt neer op een Audit Risk van vijf procent. Omtrent deze grootheid heerst er voldoende transparantie.

Dan de materialiteit. Als de materialiteit eenmaal is vastgesteld wordt hij zowel gebruikt bij de planningsfase als bij de evaluatie. Ik ga voor het gemak uit van de materialiteit voor de jaarrekening als geheel.

Van de materialiteit wordt ten behoeve van de detailcontroles de zogenoemde 'toelaatbare afwijking' (vroeger: planningsmaterialiteit) afgeleid. De toelaatbare afwijking heet ook wel controletolerantie; in het Engels heette deze tolerantie Monetary Precision (MP), tegenwoordig tolerable misstatement. Deze MP is de (on)nauwkeurigheid waarmee gecontroleerd zal gaan worden. Deze is kleiner dan de materialiteit.

Om voldoende zekerheid te hebben dat een eventuele goedkeuring terecht is worden de uitkomsten van de controle (in casu dus een steekproef) uitgewerkt tot een statistische bovengrens (vergelijkbaar met 'slechtste populatie') en die wordt vergeleken met de maximaal toelaatbare bovengrens: de materialiteit. Als de bovengrens die berekend is op basis van de steekproefuitkomsten de materialiteit overschrijdt, kan er (nog) niet worden goedgekeurd. Als de materialiteit niet door die bovengrens wordt overschreden kan er wel worden goedgekeurd.

De vraag is: hoe komt een accountant aan de omvang van de materialiteit. Leidt hij deze (slechts) af uit de hoeveelheid (gegevensgericht) werk die moet worden verricht? Is daardoor de omvang van de materialiteit als subjectief te zien?

Een andere vraag is of we die subjectiviteit ook weer terugzien in de controleaanpak, in jaarverslagen, accountantsrapporten of notulen van auditcommissies.

Bij controleprotocollen voor overheidsdoeleinden treffen we vaak een materialiteit van één procent aan (voor de rekening als geheel). In het protocol wordt meestal ook aangegeven waarvan dat percentage wordt genomen (som van de begrote lasten). Ook treffen we bij die protocollen vijf procent van de grondslag aan. Dan pleegt er sprake te zijn van een afkeurgrens.

Ten aanzien van het bedrijfsleven trof ik in sommige accountantsrapporten een bedrag aan.

Over het waarom van de gekozen materialiteit lijkt er sprake te zijn van mystiek. Ik vind het jammer dat nergens expliciet wordt genoemd dat de materialiteit werd afgeleid uit de hoeveelheid (gegevensgericht) werk.

Misschien is een aantal accountantskantoren of -diensten bereid om naar aanleiding van deze column een toelichting te geven over de totstandkoming van de materialiteit (het bedrag of het percentage).

Roep eens iets!