Henk Vlaming 

"De lockdown was schrikken voor onze klanten in de transportsector", zegt Demis van Loenhout van accountantskantoor Van Oers. "Zij waren de eersten waar we naar keken. In de agro, de bouw en de food gingen transport en logistiek gingen gewoon door, maar andere delen, zoals het containertransport, liepen klappen op."

Werk aan de winkel dus, want de accountant is de belangrijkste adviseur van transportondernemers, aldus onderzoek van branchevereniging TLN. "Ik ervaar dat ze op ons leunen", vervolgt Van Loenhout. "Wij helpen in zaken waarover ondernemers zich zorgen maken, zoals plotselinge omzetdaling en druk op de kasstroom. Transportondernemers hebben niet altijd in de gaten waar hun winst wegvloeit." 

Aanvankelijk leek de coronacrisis mee te vallen voor de transportbranche. Die werd van 'vitaal belang' verklaard. Vrachtwagens tuften door en in de binnenvaart gingen de trossen los als vanouds. Het aantal ritten van Nederlandse ondernemers op Duitse snelwegen, een soort internationale maatstaf voor het wegtransport, liep terug met een bescheiden 2,6 procent. Vraaguitval werd echter gedempt door lagere dieselprijzen en minder files.

Van paniek was dan ook geen sprake, zo blijkt uit een peiling afgelopen voorjaar van TLN onder haar vijfduizend leden. Verreweg de meesten van hen (81 procent) verwachtten de crisis te overleven. De nering liep terug, maar droogde niet op. Het omzetverlies over de laatste drie maanden bedroeg een kwart ten opzichte van 2019. Ongeveer een derde had gebruikgemaakt van een steunmaatregel. Slechts vijftien procent was van plan om te snijden in het personeelsbestand. 

Deelsectoren

Toch is dit niet het hele beeld, want de branchevereniging vertegenwoordigt ongeveer tien procent van de sector. Die telt bijna vijftigduizend bedrijven (48.770), met ongeveer een half miljoen werkenden. Statistiekbureau CBS turft er een netto-omzet van een dikke tachtig miljard euro, tegenover 77 miljard euro aan kosten. Het geld wordt niet alleen verdiend op de truck, maar ook in binnenvaart, zeevaart, overslag, opslag en luchtvaart. Luchtvaart deed het bar slecht afgelopen voorjaar, maar koeriersbedrijven floreerden.

"Het is maar over welke deelsector je praat", zegt Lorenz van der Vliet van accountantskantoor DRV. "Transport voor de supermarkten gaat gewoon door, dat was booming bij de aanvang van de coronacrisis. Het fulfilment voor de grote warehouses van webwinkels gaat al langer opwaarts, een trend die doorzet. Bij de binnenvaart was een tekort aan capaciteit, waardoor de prijzen opliepen. Een gevolg van de lage waterstand in de rivieren, waardoor schepen minder vracht mochten meenemen. Maar kijk je naar automotive, daar staat twee derde van het transport stil." 

'De sector zal nog flink geraakt worden, waarschuwen insiders.'

De sector zal nog flink worden geraakt, waarschuwen insiders. In april tuimelde het aantal ritten van Nederlandse transportondernemers op Duitse snelwegen bijna vijftien procent (14,7 procent). Het ondernemersvertrouwen in de sector zakte afgelopen voorjaar van 1,6 naar -50,1, aldus het CBS.

"In volume zal de sector zes procent dalen", voorspelt Bart Banning, sectorbankier transport en logistiek van ABN Amro. "De internationale supply chain is verstoord, de sector merkt dat ook. Nu valt het aantal faillissementen nog mee, maar de echte pijn komt in het laatste kwartaal van dit jaar. Pas volgend jaar gaat de weg weer omhoog, maar niemand weet hoe snel."

"Ik denk dat er nog wel wat transportbedrijven zullen omvallen", verwacht Lorenz van der Vliet (DRV). "Deze branche is kapitaalintensief, er is veel financiering en die zet druk op de cashflow. Banken bieden uitstel van betaling, maar leningen moeten uiteindelijk toch worden afgelost."

'Een keertje te duur tanken en weg is de marge.'

Ondernemers moeten nu bovenop de bal zitten, waarschuwt Van der Vliet. “"Soms houden ze amper vijftig euro per rit over. Een keertje te duur tanken en weg is de marge. Vermijd dure overuren en toeslagen. Rijd je internationaal, tank dan alleen in landen waar diesel goedkoop is. Overweeg om niet in nieuwe trucks te rijden als de oude nog goed presteren. Heb je lading voor acht adressen, combineer dan je een rit met adressen waar je ook nieuwe lading kan ophalen. Zo vermijd je lege kilometers." 

Oplopende kosten

De werkelijke problemen dateren van voor de coronacrisis. Al in 2019 nam de omzetgroei kwartaal na kwartaal af. Eind vorig jaar was er zelfs krimp. Vooral de snel oplopende kosten drukken zwaar op ondernemers. Door de nieuwe cao stegen de loonkosten met gemiddeld 6,7 procent en verzekeringskosten stegen met elf procent.

"Met name in het containervervoer werd zelfs in de goede jaren meestal weinig verdiend", zegt Hans van Kats van Lekx, Kok & Geerlofs accountants. "Er was wel veel omzet, maar de tarieven waren slecht. Vanouds dicteren de opdrachtgevers de prijzen. Komt daar ook nog eens een krimpende vraag bij van misschien wel twintig procent, dan wordt het een moeilijk verhaal voor ondernemers. Het is aan mij om ze de spiegel voor te houden en ze te stimuleren om oplossingen te vinden. Bijvoorbeeld door toch wat aan de tarieven te doen of personeel anders in te zetten, waardoor bespaard wordt op de duurste overuren of cao-vergoedingen."

In dit krachtenveld worstelen bedrijven met de vele verplichtingen en veranderingen. "Een eurovergunning, de rij- en rusttijdenregeling, cabotage: voor ondernemers is het een wirwar aan regels", zegt Van Kats. "Zonder Euro 6-motor mag je niet op de Maasvlakte komen. Ga je de grens over, dan geldt bepaalde EU-wetgeving. Dan hebben we het nog niet eens gehad over de cao en coronamaatregelen." 

'De sector is kleinschalig, ambachtelijk en conservatief.'

Volgens Henk Morren van accountantskantoor Schuiteman hebben veel ondernemers de problemen aan zichzelf te wijten. De sector is kleinschalig, ambachtelijk en conservatief. "Met veel hobbyisten en pioniers. Pioniers pakken van alles op, maar maken niks af. Hobbyisten houden meer van vakmanschap dan van data voor planning en financiën. Investeren in technologie, daarvan zien ze de noodzaak niet in."

Het gevolg is dat er maar weinig groei plaatsvindt. Het gemiddelde transportbedrijf heeft minder dan tien vrachtwagens. Overstappen op elektrisch rijden is voor velen onhaalbaar. Toch vernieuwen transport en logistiek gewoon verder, ziet Morren. "Binnen tien jaar verwacht ik dat het vrachtverkeer verregaand digitaal aan elkaar gekoppeld is. Dan zie je drie of vier trucks achter elkaar rijden met maar één chauffeur."

Financiële controle

Met slagvaardig ondernemerschap is volgens Morren wel degelijk een goede boterham te verdienen in transport en logistiek. "Het draait om financiële controle, maar er zijn weinig ondernemers die gebruikmaken van de vele data in de sector. De pareltjes onder de ondernemers hebben tot op de cent nauwkeurig inzicht in hun kosten. Al hun beslissingen baseren ze daarop, van de inrichting van het wagenpark en de planning van de ritten tot de samenstelling van het personeel. Zij zien dat ze het in bijvoorbeeld de warehousing niet redden zonder robotisering."

Morren ziet de komende jaren veel bedrijven verdwijnen. "Dat weten de ondernemers zelf ook, ze kennen hun tekortkomingen. Maar ze zitten hun tijd uit. Hun bedrijf heeft weinig waarde, niemand wil het hebben."

Het alternatief is samenwerken, kennis delen en krachten bundelen. Schaalvergroting gaat nog jaren door, verwacht Morren. "Het perspectief is er, maar vernieuwing is kostbaar en daarom ontstaan er steeds meer grote bedrijven. Sommige beheersen internationale ketens van transport en logistiek, inclusief de shipping. Die trekken vreemd kapitaal aan van participatiemaatschappijen." 

Ondernemers in transport en logistiek staan voor de uitdaging om thema's als duurzaamheid en innovatie op te pakken, zegt ABN Amro-bankier Bart Banning. "Hier ligt een rol voor accountants, om ondernemers te begeleiden voorbij dit punt. Op korte termijn betekent dit het bepalen van de liquiditeitspositie; die is nu de belangrijkste component bij het overeind houden van het bedrijf."

De herbezinning is een dilemma voor de ondernemers, weet Hans van Kats. "Ga je voor bijvoorbeeld containertransport, dan kun je daar je bedrijf goed op inrichten. Maar je bent wel afhankelijk van de wereldvraag. Ga je voor een niche zoals koel- of bouwtransport, dan heb je minder concurrentie, maar de investeringen zijn fors hoger. Of ga je voor diversifiëring? Ik kan de knoop niet voor ze doorhakken, maar wel cijfers vergelijken, mogelijkheden onder ogen brengen en helpen met hoe ze het kunnen aanpakken." 

Of de accountant daarmee der sector gaat redden? Demis van Loenhout weet het niet. "Luisteren doen ze wel naar me. Maar morgen moet er weer gewoon worden gereden." 

In juni 2013 publiceerde de NBA een publieke management letter over de transport- en logistieksector 'Tussen stoppen en doorgaan'. Deze publicatie is als pdf nog beschikbaar via nba.nl.