Irene Kramer

Iemand die promoveert, doet wetenschappelijk onderzoek, schrijft daarover een proefschrift en verdedigt dat. Daarna ben je een 'doctor': dr. voor de naam (titel) of PhD achter de naam (graad). In Nederland zijn volgens de Vereniging van Universiteiten ruim 35.000 promovendi (stand 1 januari 2021), waarvan meer dan de helft in dienst is van een universiteit. De rest financiert de promotie anders: met een beurs, door een werkgever (bijvoorbeeld door onderzoek te mogen doen in werktijd), of uit eigen middelen.

Buitenpromovendi

Deze laatste twee groepen heten met een verzamelnaam 'buitenpromovendi'. Hoeveel accountants (buiten)promoveren is niet precies bekend, maar we weten wel dat 44 accountants een doctorsgraad hebben opgegeven in het register. Iets minder dan vijftig accountants zijn volgens het register professor en één van de taken van professoren is als promotor promovendi te begeleiden bij hun wetenschappelijk onderzoek.

Kavita Nandram RA is zo'n buitenpromovendus aan de Universiteit van Amsterdam. Zij is nu environmental, social & governance (ESG) reporting manager bij Ahold Delhaize en werkte daarvoor bij de AFM en PwC. Haar onderzoeksgebied is Integrated Reporting en daarbinnen de verschillende invalshoeken die investeerders, opstellers en standard setters hebben op niet-financiële informatie. "Ik geloof in dit onderwerp. Al sinds 2014 denk ik dat dit de toekomst van verslaggeving is. Toen waren er nog niet veel bedrijven mee bezig, maar dat is nu echt anders met alle aandacht voor duurzaamheid, ook in verslaggeving", aldus Nandram. "In mijn laatste onderzoek kijk ik naar de nieuwste EU Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) en welke kwaliteitsindicatoren volgens gebruikers belangrijk zijn. Ik wil graag de link maken tussen het meer theoretische onderzoek en die toenemende praktijk.”

Leren promoveren

Dat laatste zien dr. Floor Basten en dr. Kerstin van Tiggelen vaker bij buitenpromovendi. Zij hebben een handboek en - recent - een werkboek geschreven over buitenpromoveren (zie ook de rubriek Bronnen in het nieuwe magazine Accountant) en geven er workshops over. "Veel buitenpromovendi beginnen aan hun avontuur, omdat ze in hun praktijk iets tegenkomen wat niet klopt of beter kan", schrijven zij op pagina 95. Het gaat dus bijna altijd over de combinatie van (wetenschappelijke) theorie en (beroeps)praktijk. Het promotieonderwerp moet niet alleen interessant zijn voor de wetenschap, maar ook voor het beroep én voor jezelf. Anders houd je het niet vol: een buitenpromovendus besteedt snel meer dan vijf jaar van het leven aan de promotie.

'Ik wil graag de link maken tussen het meer theoretische onderzoek en die toenemende praktijk.'

Als professor auditing aan de Vrije Universiteit begeleidt Anna Gold op dit moment vier promovendi. Haar eigen onderzoeksgebied is de gedragsmatige kant van besluitvorming en oordeelsvorming door accountants. "Promoveren is leren wetenschappelijk onderzoek te doen", zegt Gold. "Ik zie met name buitenpromovendi daarover wel eens struikelen. Het is daarom heel belangrijk dat zij zelf - en wij als begeleiders - hun drijfveren goed begrijpen. Voor fulltime promovendi is dat vaak duidelijker: die streven een wetenschappelijk carrière na. Maar wil je de praktijk verbeteren of droom je van dat proefschriftboekje? Dan kan het een goed alternatief zijn een managementboek te schrijven."

Trends

Gevraagd naar trends in promotieland, ziet Kerstin van Tiggelen dat het vanwege 'kennisvalorisatie' steeds belangrijker wordt voor de universiteit dat onderzoek, naast wetenschappelijke relevantie, ook maatschappelijke doeleinden dient; daardoor zijn buitenpromovendi met hun praktijkervaring nog waardevoller.

'Alles met ESG is nu hot. Maar ook de rol van nieuwe informatie- technologieën in de transitie van het werk.'

Daarnaast ziet zij ook een trend in de vorm van het proefschrift: dat bestaat steeds vaker uit een aantal artikelen, die te publiceren of al gepubliceerd zijn.
Dat universiteiten daaraan ook eisen stellen, bevestigt Anna Gold. Zij heeft ook zicht op de inhoudelijke trends in accounting & auditing onderzoek. "Alles met ESG is nu hot. Maar ook de rol van nieuwe informatietechnologieën in de transitie van het werk. Aan de VU doen we nu bijvoorbeeld onderzoek naar het gebruik van data analytics door accountants en de motivatie om uitkomsten daarvan te gebruiken in het werk."

Intuïtie

"Het belangrijkste instrument van auditors is toch die grijze massa in ons hoofd", aldus Edwin Hummel RO RE, die promoveert naast zijn werk bij de Auditdienst Rijk als auditmanager. Hij is zelf geen AA of RA, maar zijn onderzoek verricht hij wel onder accountants. Aan de Radboud Universiteit onderzoekt hij de rol en het effect van intuïtie bij accountants. De twee bijna tegenovergestelde wetenschappelijke stromingen op dit gebied intrigeren hem: "Aan de ene kant Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman, met een focus op de valkuilen van die onbewuste, supersnelle denkprocessen in onze hersenen, ook wel biases genoemd. Versus Gary Klein, die juist de kracht benadrukt van intuïtie en door ervaring opgebouwde patronen om snel goede besluiten te kunnen nemen."

Net als andere professionals gebruiken accountants intuïtie, heeft Hummel in zijn onderzoek vastgesteld. Nu wil hij weten wanneer - bijvoorbeeld bij welke (sub)taken - dat tot betere en wanneer tot slechtere beslissingen leidt. "Intuïtie is verbonden met gevoel, komt vaak spontaan op en is moeilijk te verbaliseren. Dat 'onderbuikgevoel' toch te bespreken met anderen, zoals collega's, is één van de handvatten die ik accountants wil aanreiken."

'Voor mij persoonlijk is het nieuwe dingen ontdekken, daar krijg ik energie van.'

Naast een proefschrift, vaak vorm gegeven in een mooi boekje, en de doctorsgraad: Wat levert het promoveren de accountants op? Kavita Nandram: "Voor mij persoonlijk is het nieuwe dingen ontdekken, daar krijg ik energie van." Edwin Hummel benoemt ook de afwisseling, door op een andere manier met het vak bezig te zijn: Nieuwe mensen ontmoeten, op nieuwe plekken komen door het bezoeken van conferenties bijvoorbeeld en nieuwe dingen doen. Zo begeleiden zij nu allebei masterscripties aan Nyenrode Business Universiteit en geven trainingen of (gast)colleges.

Bezint eer je begint

Zowel Hummel als Nandram hebben het einde van hun promotietraject in zicht en hopen in 2023 het Hora Est te horen. In de zeven à acht jaar dat zij nu buitenpromoveren, ondersteunen hun werkgevers het onderzoek door het beschikbaar stellen van een deel van de werktijd. Naast die vrijdag besteedt Kavita Nandram een deel van de avonden, weekeinden en vakantiedagen aan haar onderzoek. Ook Edwin Hummel is er gemiddeld twintig uur per week mee bezig. "Doe het niet, tenzij …", adviseert hij accountants die deze serieuze bijbaan overwegen. "Bespreek het met het thuisfront en zorg voor een goede klik met je promotoren." Kavita Nandram verwoordt daarbij het allerbelangrijkste: "Kies een onderwerp waar je echt in gelooft en gepassioneerd over bent om meer te weten te komen!"