De lijst van Leen
Op donderdag 8 december 2022 ging Leen Paape met emeritaat als hoogleraar corporate governance. In zijn afscheidscollege aan Nyenrode Business Universiteit roept hij op tot een maatschappelijke zorgplicht voor ondernemingen en geeft tien redenen waarom dat in de wet moet worden opgenomen.
Irene Kramer
Papa heeft weer wat gelezen, zingen Snelle en Thomas Acda, als het cortège inclusief prof. dr. Leen Paape RA RO CIA het bomvolle Pfizer auditorium van Nyenrode inloopt. Het cortège, dat is de stoet van hoogleraren en het zijn er meer dan vijftig bij deze gelegenheid. "De kinderen hebben het gekozen, ik denk niet dat het op mij van toepassing is", verwijst Paape met een knipoog naar het lied. Later komt hij er op terug: "Als je iets leest, leer je nog eens wat."
Nevenschade
Rector magnificus Koen Becking introduceert Paape als "duizendpoot in het land van corporate governance" en als "niet zuinig in het geven van zijn mening". Dat blijkt opnieuw bij diens afscheid. In zijn emeritaatsrede stelt Paape dat de balans te zeer in het voordeel van ondernemingen is uitgeslagen en de nadelen van de externalities te groot zijn. Hun focus op maximale waardecreatie is succesvol geweest, maar er zijn te veel nevenverschijnselen die ons parten spelen. Denk aan de impact op het klimaat, de ongelijkheid in de samenleving, het vastlopen van systemen in onder andere zorg en onderwijs en het overschrijden van de grenzen van de groei. Dat kan en moet anders.
'Niet alles is de schuld van het kapitalisme, maar toch wel het nodige.'
"Niet alles is de schuld van het kapitalisme, maar toch wel het nodige." Het zijn dit soort uitspraken die een FD-journalist, in de aanloop naar het afscheid, doen vragen sinds wanneer Paape "geradicaliseerd" is. In die krant geeft hij een antwoord met een bulderende lach. Tijdens het college vraagt hij zich af of het wellicht de samenleving is, die geradicaliseerd is, maar niet zozeer hijzelf.
Tien redenen
Om die nevenschade van ondernemingen te beperken moet er een maatschappelijke zorgplicht komen, want vrijwillig gebeurt er te weinig. Een flinke scheut karakter en moed zijn nodig om ervoor te zorgen dat die zorgplicht in de wet wordt opgenomen. Paape geeft tien redenen waarom dat geen vraag meer zou moeten zijn. Op die 'lijst van Leen' staan de perspectieven vanuit het recht en rechters (onder andere de Shell-casus), de (inter)nationale regels en codes, de theorie en de mooie woorden van ondernemingen over values en principles. Natuurlijk ontbreken institutionele beleggers en stakeholders niet. Verrassend is de steun die hij vindt bij filosofen en ethici en in religie en spiritualiteit.
Beroepseed voor bestuurders
Als onderdeel van het tiende en laatste punt op de lijst staat een beroepseed voor bestuurders en toezichthouders. "U, manager of ondernemer", houdt hij de zaal voor, "bent de rots in de branding". Of zou dat moeten zijn. "Hoe kunnen wij onszelf succesvol noemen als de wereld om ons heen in brand staat?", zo parafraseert bestuurder Pauline van de Meer Mohr de oud-DSM-topman Feike Sijbesma; twee rolmodellen wat Paape betreft.
Samen met de zaal verzamelt hij de beroepen die nu al een eed afleggen: "Wie niet, is eerder de vraag." Daarom komt hij met zijn voorgestelde tekst voor een bestuurderseed, met daarin het "maatschappelijk welzijn voor ons allen" als uitgangspunt, het belang van de maatschappij voorop. "En hij is van Paape", voegde de afzwaaiend hoogleraar er aan toe. Het levert een spontaan applaus op.
Met emeritaat
Emeritaat is het pensioen van een hoogleraar. Daarna kan hij de titel 'emeritus professor' voeren en bijvoorbeeld nog een aantal jaar promovendi begeleiden. "Ik stop niet, maar toch …", zegt Paape zelf daarover. Hij blijft natuurlijk opiniërend in het publieke debat, zoals nu ook met deze oproep. En hij blijft zich inzetten als commissaris, toezichthouder en bij de NBA als voorzitter van de Raad voor de Praktijkopleidingen en van de Signaleringsraad.
'Je eindigt altijd in een audit committee met zo'n titel.'
Aan het eind van zijn rede bedankt Leen Paape onder andere de NBA voor zijn opleiding tot accountant. Maar ieder voordeel heeft z'n nadeel: "Je eindigt altijd in een audit committee met zo'n titel." Van belangrijke organisaties als het IMF en het ABP, dat dan weer wel.
Met "Dames en heren, ik heb gezegd!" sluit hij het officiële gedeelte af. You’re simply the best, zingt Tina Turner terwijl het cortège als eerste de zaal weer verlaat. In dit persoonlijke afscheidscollege laat professor Paape zien dat zijn vakgebied corporate governance uitkomst biedt. Het afscheidslied slaat - weer - niet op hemzelf, maar draagt hij op aan zijn meest dierbaren.
De emeritaatsrede was op 8 december ook online te volgen en is terug te kijken via YouTube.